مهارت حل مسئله در کودکان، همواره از مهمترین دغدغه‌های خانواده‌ها برای پرورش خلاقیت کودکانبوده و هست. این که کودک روش‌های رویارویی با مسائل مختلف را بداند و تلاش خود را برای حل آن به کار گیرد دارای ارزش فراوانی می‌باشد. همچنین در راستای مهارت حل مسئله در کودکان تحقیقاتی در سال ۲۰۱۰ انجام شد که نتیجه آن بدین شکل بود که اگر آموزش مهارت حل مسئله به کودکان به درستی انجام نگرفته باشد، منجر به موارد جبران ناپذیری مثل افسردگی و ... می‌شود.
آموزش مهارت حل مسئله به کودکان چگونه باید باشد؟
حل مسئله یک مهارت مهم در قرن بیست‌ویکم است. متاسفانه، آموزش مهارت حل مسئله به کودکان در سیستم آموزشی ما زیاد قابل توجه قرار نگرفته است، و فقط به کودکان آموزش داده شده است که یک‌سری فرمول را یاد بگیرند، بدون اینکه کاملا برای آنها روشن شود که کاربرد این فرمول‌ها چیست. اغلب کودکان در تلاش هستند تا آنچه را که آموخته‌اند برای حل مشکلات زندگی واقعی تطبیق دهند. اما موارد مورد نیاز برای استفاده در زندگی را آموزش ندیده‌اند. والدین نقش مهمی در آموزش مهارت‌های حل مسئله به فرزندان خود دارند. پس باید تلاش کنند به صورت فردی یا به صورت تخصصی، مثلا با یافتن موسسات آموزشی که در این راستا فعالیت می‌کنند، مهارت حل مسئله در کودکان را افزایش دهند. پل استار یک مجموعه قدرتمند در این زمینه می‌باشد که می‌تواند با برگزاری کلاس‌های شتابدهی استعداد، مهارت حل مسئله را نیز به کودکان بیاموزد.
زمان آموزش مهارت حل مسئله به کودکان، چه زمانی است؟
زمان آموزش مهارت حل مسئله در کودکان مختلف متفاوت است و بستگی به دید کودک از مسائل دارد. اما به طور طبیعی از بدو تولد، والدین باید پیگیر این مورد باشند و همواره در حال آموزش دادن به فرزند خود باشند. به عنوان مثال یک کودک را در نظر بگیرید که در همان سال اولیه زندگی خود در حال بازی کردن با اسباب بازی‌هایش است. در طی انجام بازی اسباب بازی‌اش خراب می‌شود و شروع به گریه کردن می‌کند. حال اگر والدین فورا وارد کار شوند و اسباب بازی‌اش را تعمیر کنند، در واقع فرصت رویارویی با یک مسئله را از کودک گرفته‌اند. پس بهتر است در چنین مواقعی کودک را به حال خودش رها کنیم، تا بتواند با این مشکل روبرو شده و چاره‌ای برای حل آن پیدا کند. بنابراین از همان ابتدای تولد می‌توان با آموزش صحیح، مهارت حل مسئله را در کودکان پرورش داد. همچنین می‌توانید در سنین بالاتر کلاس خلاقیت کودکان را برای آنها فراهم کنید تا از تجربه اساتید این دوره‌ها استفاده نمایند.
چرا مهارت حل مسئله در کودکان مهم است؟
بچه‌ها هر روز با مشکلات مختلفی روبرو می‌شوند، از مشکلات تحصیلی گرفته تا مشکلاتی در بازی کردن، یا روابط با دوستان و همکلاسی‌ها، اما تعداد کمی از آنها فرمولی برای حل آن مشکلات دارند. کودکانی که فاقد مهارت‌های حل مسئله هستند معمولا وقتی با مشکلات روبرو می‌شوند، راهی برای حل آن ندارند و به اجبار به پدر و مادر روی می‌آورند یا خود را یک شکست خورده می‌پندارند. همچنین گاها بخاطر عدم آموزش مهارت حل مسئله به کودکان، کودک چون راهحل را نمی‌داند، برای حل مشکل اشتباه‌ترین تصمیم را می‌گیرد. مثلا یک شوخی ساده در مدرسه می‌تواند یک درگیری را به وجود بیاورد که اگر مهارت حل مسئله در دانش‌آموزان به درستی آموزش داده شده بود هیچگاه این اتفاق رقم نمی‌خورد. یا در یک مثال دیگر می‌توان گفت که کودکان در مدرسه ممکن است زمانی که مورد تمسخر قرار می‌گیرند از کلاس خارج شوند. زیرا نمی‌توانند راه دیگری برای متوقف کردن آن پیدا کنند. این انتخاب‌های اشتباه ممکن است در درازمدت مشکلات بزرگتری ایجاد کند.
پنج مرحله آموزش مهارت حل مسئله به کودک
کودکانی که مهارت حل مسئله ندارند احساس ناامیدی می‌کنند، اغلب برای حل مشکل تلاش نمی‌کنند. اما وقتی فرمول روشنی برای حل مشکلات به آنها بدهید، نسبت به توانایی خود احساس اطمینان بیشتری می‌کنند. در اینجا پنج مورد از مراحل تقویت مهارت حل مسئله در کودکان را آورده‌ایم. ۱) مشکل را شناسایی کنید. تنها بیان مشکل با صدای بلند می‌تواند تفاوت بزرگی برای کودکان در مواجهه با مشکلات ایجاد کند. بنابراین به کودک خود کمک کنید تا مشکل را بیان کند.
۲) تأکید کنید که همه راهحلها لزوماً نیازی به ایده‌های خوب ندارند (حداقل نه در این مرحله). اگر فرزندتان در تلاش برای ارائه ایده است، به او کمک کنید تا راه‌حل‌هایی را ایجاد کند. این راهحلها را در لیستی قرار دهد. حتی یک پاسخ اشتباه یا ایده دور از ذهن هم می‌تواند گامی مثبت در جهت یادگیری کودک باشد. نکته کلیدی این است که به کودکان کمک کنید تا ببینند که با کمی خلاقیت می‌توانند راهحلهای بالقوه مختلفی پیدا کنند یا خیر.
۳) مزایا و معایب هر راهحل را مشخص کنید. به فرزندتان کمک کنید تا پیامدهای مثبت و منفی احتمالی را برای هر راهحل بالقوه‌ای که شناسایی کرده است پیدا کند.
۴) هنگامی که فرزندتان پیامدهای مثبت و منفی احتمالی را ارزیابی کرد، او را تشویق کنید تا راه‌حلی را انتخاب کند.
۵) در نهایت باید نتیجه تست شود پس به کودک بگویید راه‌حلی را امتحان کند و ببینند چه اتفاقی می‌افتد. اگر جواب نداد، چون کودکان ذهن خلاقی دارند می‌توانند راهحل دیگری را از لیستی که در مرحله دو ایجاد کرده‌اند امتحان کنند. اگر هم به درستی جواب داد، حتما او را تشویق و تمجید کنید.
الزام تمرین مهارت حل مسئله به کودک بعد از آموزش آن
وقتی برای فرزندتان مشکلاتی پیش می‌آید، برای حل مشکلات فرزندتان عجله نکنید و به جای او وارد عمل نشوید. درعوض، به آنها کمک کنید تا مراحل حل مسئله را طی کنند. هنگامی که به کمک نیاز دارند، آنها را راهنمایی کنید، آنها را تشویق کنید تا مشکلات را خودشان حل کنند. اگر آنها قادر به ارائه راه‌حلی نیستند، وارد عمل شوید و به آنها کمک کنید و چند راهحل به آنها پیشنهاد بدهید و از آنها بخواهید تا به آن راهحلها فکر کنند.
هنگامی که با مسائل رفتاری مواجه می‌شوید، از رویکرد حل مسئله استفاده کنید. یعنی کنار کودک بنشینید و به او بگویید: مثلا "اخیراً در انجام تکالیف مدرسه با مشکل مواجه شده‌ای بیا با هم این مسئله را حل کنیم." ممکن است کودک با شنیدن این بیان شما رفتار نادرستی از خود نشان دهد و صحبت شما را نپذیرد، اما باید به او توضیح دهید که این صحبت کردن می‌توان مانع بروز مشکلات بیشتری در آینده خواهد شد.
برای کمک به استقلال بیشتر فرزندتان از رویکرد حل مسئله استفاده کنید. مثالی دیگر: اگر کودکان فراموش کردند که کفش‌های فوتبال خود را برای تمرین ببرند، بپرسید: "چه کاری می‌توانیم انجام دهیم تا مطمئن شویم این اتفاق دیگر تکرار نمی‌شود؟" اجازه دهید آنها سعی کنند راه‌حل‌هایی را به تنهایی ایجاد کنند. بچه‌ها اغلب راهحلهای خلاقانه ایجاد می‌کنند. بنابراین آنها ممکن است بگویند، "یادداشتی می‌نویسم و آن را روی در می‌چسبانم تا یادم باشد قبل از رفتن آنها را بسته‌بندی کنم" یا "من شب قبل ساکم را می‌بندم و یک چک لیست یادآوری که چه چیزی باید در کیفم باشد برای خودم درست می‌کنم."
تفکر انتقادی و تصمیم‌گیری را به آنها بیاموزید. تفکر انتقادی و تصمیم‌گیری دو ابزار عالی برای حل مشکلات هستند. به جای اینکه به آنها پاسخ دهید، به کودکان کمک کنید تا به طور انتقادی در مورد مشکل فکر کنند. به آنها بیاموزید که چگونه از دیدگاه‌های مختلف فکر کنند و خودشان تصمیم بگیرند. اگر کودکی از شما بپرسد "چه کار کنم؟"، می‌توانید پاسخ دهید، "نظر تو چیست؟ راهحل تو چیست؟»
در آخر هنگامی که فرزندتان مهارت‌های حل مسئله خود را تمرین می‌کند، او را تحسین و تمجید زیاد کنید.
عواقب و پیامدهای طبیعی در آموزش حل مسئله کودکان را در نظر بگیرید
پیامدهای طبیعی نیز ممکن است مهارت‌های حل مسئله را آموزش دهند. پس اجازه دهید کودک با عواقب تصمیمات اشتباه خود روبه‌رو شود. به عنوان مثال، اگر کودک شما می‌خواهد به محض ورود در شهر‌بازی به سراغ اکثر بازی‌ها برود، به او این اجازه را بدهید. حتی اگر در 10 دقیقه اول، تمام پول خود را خرج کند. سپس، باید تمام طول روز را بدون هیچ بازی‌ای به پایان برساند. این نوعی برخورد با عواقب یک تصمیم غلط در زندگی است. پس در آینده یاد می‌گیرد که باید برای زمان و دارایی خود برنامه‌ریزی داشته باشد.
این پیامدهای طبیعی را به عنوان یک لحظه آموزشی برای کودک در نظر بگیرید. به نظر من ارزشش را دارد، حتی اگر کودک بسیار ناراحت شود و حتی گریه کند.
سخن پایانی
آموزش مهارت حل مسئله به کودکان یکی از راه های افزایش خلاقیت در کودکاناست و دارای اهمیت بسیار بالاییست. بنابراین خانواده‌ها باید به این مورد توجه ویژه‌ای داشته باشند. اینکه کودکان بسیار بااستعداد هستند یک امر طبیعی است. کودکان دارای ذهن خلاق و آماده برای یادگیری می‌باشند. بنابراین اگر بتوانیم یکی از مهمترین عوامل موفقیت در آینده کودک یعنی مهارت حل مسئله را به این ذهن خلاق بیاموزیم، آثار خیلی خوبی در آینده کودک خلق کرده‌ایم. باید به کودک اجازه دهیم اشتباه کند و تجربه کسب کند و خودش راه‌حلی برای مشکلاتش بیابد. این چنین است که مهارت حل مسئله در کودکان افزایش می‌یابد. خانواده باید خود از سنین کودکی این مورد را در برنامه رشد شخصیتی و اجتماعی کودک خود قرار داده و در این راستا برنامه‌ریزی کنند. کودکان و نوجوانان می‌توانند با شرکت در آموزش برنامه نویسی کودکان و نوجوانانموسسه پل استار به صورت اصولی مباحث مختلف برنامه نویسی را بیاموزند و بتوانند آمادگی حضور در بازار کار و پروژه‌های سطح بالا را داشته باشند.
