خلاقیت فقط یک هنر نیست، بلکه مهارتی حیاتی در افزایش رشد کودک است؛ خلاقیت به کودکان کمک می‌کند تا به فردی نوآور و آینده‌نگر تبدیل شود و در چالش‌های زندگی، راه‌حل‌های منحصر‌به‌فردی را انتخاب کنند. در جهان امروز، تمامی پایه‌های زندگی بر اساس ایده‌های نو بنا شده است. تقویت خلاقیت کودکاندر چنین جهانی امری ضروری است. این مقاله در مجله پل استار، به این موضوع می‌پردازد که بزرگسالان ( مانند والدین و نزدیکان کودکان) چگونه می‌توانند باعث تقویت هوش و خلاقیت کودکان شوند و در مسیر خلاقیت، به کودکان خود کمک کنند.
تقویت هوش و خلاقیت در کودکان نیازمند محیطی‌ست که مغز و ذهن را به آفرینش تشویق کند. درست است که کودکان به طور طبیعی خلاق هستند، اما این مهارت‌ها به‌خودی خود رشد نمی‌کنند بلکه باید از راه آموزش خلاقیت به کودکان، چنین مهارت‌هایی را رشد داد. ما در این مقاله به تعریف خلاقیت کودکان میپردازیم و سپس راه های افزایش خلاقیت کودکان را معرفی خواهیم کرد؛ راه‌هایی که به آنها کمک می‌کند ابزار لازم برای جست‌وجو در دنیای تخیل را در اختیار داشته باشند.
خلاقیت در کودکان یعنی چه؟
قبل از آن که به دلایل اهمیت خلاقیت در کودکان و معرفی راه های افزایش خلاقیت کودکان بپردازیم، لازم است که بفهمیم، اصلاً خلاقیت در کودکان به چه معنا است. خلاقیت چیزی فراتر از بیان هنری یا تفکر مبتکرانه است. واژه خلاقیت (creativity)، مشتق شده از واژه‌ای لاتینی، به نام (creare) است. creare در زبان لاتین به معنای عمل آفرینش و ساخت است. واژه خلاقیت به معنای مهارت آفریدن و ساختن می‌باشد؛ در واقع خلاقیت، عمل تبدیل ایده‌های نو و خیالی به واقعیت است. این توانایی دیدن جهان به شیوه‌ای نو، یافتن الگوهای پنهان، برقراری ارتباط میان چیزهایی مختلف و تولید راه‌حل‌های نوآورانه است.
ذهن کودک سرشار از فعالیتهای مختلف است؛ زیرا حدود 90 درصد از رشد مغز در پنج سال نخست زندگی اتفاق می‌افتد. در این دوره از زندگی، ارتباطات عصبی با سرعتی حیرت‌انگیز شکل می‌گیرند؛ و این بستگی به تجربه‌های کودک دارد. فعالیتهای خلاقانه‌ای مانند نقاشی، داستانگویی یا بازی‌های مختلف، ذهن را تحریک می‌کنند و رشد شناختی، عاطفی، اجتماعی و هنر را تقویت می‌نمایند.
به عنوان مثال، تصور کنید که کودکی با بلوک‌های پلاستیکی بازی می‌کند. زمانی که خانه‌ای که ساخته، فرو می‌ریزد، او شیوه‌ای دیگر را امتحان می‌کند؛ خانه‌ای جدید می‌سازد. در واقع این کار، فقط یک بازی ساده نیست؛ بلکه یادگیری خلاقانه‌ای مبتنی بر بازی در دوران کودکی است. همین عمل ساده، باعث تقویت خلاقیت در کودکان، و در ادامه باعث رشد مهارت‌های حل مسئله و سازگاری در کودکان می‌شود.
چرا تقویت خلاقیت در کودکان اهمیت دارد؟
همه کودکان خلاق هستند، اما میزان خلاقیت در آنها متفاوت است. به عنوان مثال، یک کودک زمانی خلاقیت نشان می‌دهد که با ترکیب رنگ‌های مختلف در نقاشی، بتواند ایده‌ای انتزاعی را بکشد و یا شروع به داستان گفتن کند. همچنین، خلاقیت چیزی‌ست که می‌تواند رشد کند؛ چه در فعالیتهای روزمره، و چه در بازی‌ها و فعالیتهای هنری. در ادامه به چند علت مهم درباره اهمیت تقویت خلاقیت در کودکان میپردازیم:
رشد شناختی
پرداختن به فعالیتهای خلاقانه‌ای مانند نقاشی، آواز و بازیگری، ذهن کودک را تیزتر می‌کند؛ در واقع زمانی که کودک آسمان را سرخ می‌کشد، یا با اسباب‌بازی‌هایش یک موجود فضایی را می‌سازد، او هنجارهایی که عادت شده‌اند ( مانند آسمان آبی، یا ساختن خانه با اسباب‌بازی‌ها) را به چالش می‌کشد و ایده‌هایش را آزمایش می‌کند؛ یعنی او نگاه خلاقانه‌ای به پدیده‌های زندگی روزمره دارد.
سلامت عاطفی و اجتماعی
فعالیتهای خلاقانه باعث شادابی بی‌نظیری می‌شود. یک نقاشی ساده ممکن است راهی باشد تا کودک بتواند احساساتی را که هنوز واژگان آن را نمی‌داند، بیان کند. علاوه بر این، وقتی کودکان در فعالیتهای خلاقانه با یکدیگر همکاری می‌کنند، مهارت‌های اجتماعی مختلف همچون کار گروهی، احترام متقابل و درک دیدگاه‌های گوناگون را می‌آموزند؛ در واقع خلاقیت در کودکان باعث رشد سلامت عاطفی و افزایش ارتباطات اجتماعی می‌شود.
کاشتن بذرهای موفقیت در آینده
پایه‌ریزی خلاقیت در سال‌های نخست زندگی، چراغ راهی است برای آینده‌ای روشن. بسیاری از افراد برجسته در حوزه‌های گوناگون، موفقیت‌های خود را به آزادی خلاقانه‌ای که در سال‌های شکل‌گیری شخصیت‌شان تجربه کرده‌اند، نسبت می‌دهند. توانایی برای رویارویی با مسائل، اغلب ریشه در کودکی‌ای دارد که با تلاش‌های خلاقانه غنی شده است.
دستاوردهای جسمانی
رابطه‌ی میان خلاقیت و رشد جسمانی، اغلب نادیده گرفته می‌شود. کودک در حال رقصیدن با ریتم و یا در زمان نخ کردن مهره‌ها، مشغول تقویت مهارت‌های حرکتی و هماهنگی چشم و دست خودش است.
معرفی 12 مورد از راه‌های افزایش و تقویت خلاقیت کودکان
خلاقیت کودکان همان بذری است که اگر به‌درستی آبیاری شود، می‌تواند به شکوفایی استعدادهای بی‌نظیر آنها منجر شود. در این بخش، ۱۲ راهکار ساده اما مؤثر را معرفی می‌کنیم که به والدین، مربیان و اطرافیان کودک کمک می‌کند تا زمینه‌های رشد خلاقیت را در زندگی روزمره فراهم کنند. این روش‌ها قابل اجرا، الهام‌بخش و متناسب با دنیای رنگارنگ و پویای کودکان طراحی شده‌اند.
تشویق یادگیری مبتنی بر بازی کردن
یادگیری مبتنی بر بازی، راهی فوق‌العاده برای تحریک تفکر خلاق در کودکان است. زمانی که به کودکان اجازه داده می‌شود تا درگیر بازی شوند، در واقع آنها خودشان قواعد و قوانین بازی را می‌سازند. از طریق بازی، کودکان آزمایش می‌کنند، مشکلات را حل می‌کنند و با دیگران همکاری می‌کنند. تشویق آنها به بازی با انواع مختلف اسباب‌بازی‌ها مانند بلوک‌ها، عروسک‌ها یا حتی بازی‌های دیجیتال، به آنها کمک می‌کند تا تخیل و نوآوری خود را در زمینه‌های گوناگون به کار بگیرند.
تقویت خلاقیت کودکان با تشویق به خواندن و داستانگویی
یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای تقویت خلاقیت، داستان‌سرایی و نوشتن است. به کودکان ایده‌هایی برای نوشتن بدهید، همچنین به آنها اجازه دهید از تخیل‌شان برای ساختن داستان‌های پیچیده بهره بگیرند. تمرین منظم داستانگویی و همچنین داستان‌نویسی، نه تنها مهارت‌های زبانی آنها را تقویت می‌کند، بلکه به آنها کمک می‌کند افکارشان را نظم دهند، احساسات خود را بیان کنند و از زوایای گوناگون به جهان نگاه کنند.
ارائه مسائل چالش برانگیز برای بالا بردن خلاقیت کودکان
مسائلی که کودکان را به چالش می‌کشانند، می‌توانند در تقویت خلاقیت کودکان تاثیرگذار باشند؛ هر چیزی که ذهن آنها را تشویق به حل مسائل جدید کند، می‌تواند یکی از روش های پرورش خلاقیت کودکان باشد. پس همواره سعی کنید کودکان را با مسائلی روبرو سازید که برایشان چالش برانگیز باشد.
فراهم کردن محیطی خلاقانه در خانه و مدرسه
خانه و مدرسه هر دو نقش حیاتی در پرورش خلاقیت کودکان دارند. محیط‌هایی ایجاد کنید که پرانرژی و الهام‌بخش باشند؛ به عنوان مثال از دکورهای رنگارنگ، ابزارهای هنری و فضاهای شاداب در اتاق کودک استفاده کنید.
همچنین در مدرسه، معلمان می‌توانند موضوعات خلاقانه کودکان را به‌طور دوره‌ای تغییر دهند تا آنها را با سبک‌های هنری گوناگون آشنا کنند.
تخصیص زمان‌های آزاد برای تخیل
در برنامه‌های شلوغ امروزی، اغلب زمان کمی برای بازی آزاد و خیال‌پردازی باقی می‌ماند. زمان آزاد برای پرورش تخیل کودکان ضروری است، زیرا به آنها اجازه می‌دهد تجربه‌هایشان را پردازش کنند و به شیوه‌های تازه و خلاقانه بیندیشند. کودک خود را به فعالیت‌هایی مانند تماشای ابرها، رویاپردازی یا بازاندیشی در فعالیتهای روزانه تشویق کنید، چرا که همه این‌ها برای تقویت خلاقیت ارزشمندند.
حمایت از همکاری و پروژه‌های گروهی
همکاری یکی از عناصر کلیدی خلاقیت است. وقتی کودکان با یکدیگر روی فعالیتهای گروهی کار می‌کنند، با دیدگاه‌ها و مهارت‌های مختلفی روبه‌رو می‌شوند و این تفکر خلاق آنها را گسترش می‌دهد. از این رو آنها یاد می‌گیرند که گفت‌وگو کنند، خود را وفق دهند و ایده‌هایشان بیان کنند. فعالیت‌هایی مانند داستان‌نویسی گروهی، نقاشی مشترک یا ساختن یک پروژه با همکاری یکدیگر ترتیب دهید.
استفاده از بازی‌های آموزشی برای گسترش خلاقیت کودکان
استفاده از بازی‌های آموزشی، کودکان را به یادگیری انعطاف‌پذیری و حل مسائل ترغیب می‌کند. بازی‌ها همواره موجب افزایش خلاقیت در کودکان می‌شوند. بازی‌های هدفمند که رویه خاصی را دنبال می‌کنند نه تنها به ضرر کودک نمی‌باشند بلکه برای افزایش خلاقیت در کودکان نیز موثر است.
افزایش خلاقیت با ارتقاء تفکر انتقادی
تشویق به پرسش و تفکر انتقادی، مهارت‌های خلاقیت کودکان را تقویت می‌کند. کودکان وقتی با چالش‌های متنوع روبرو می‌شوند و یا موارد متنوعی را تجربه می‌کنند، باید بتوانند درباره نقاط منفی آن نظر بدهند و سعی کنند درباره آنچه دیده‌اند و یا تجربه کرده‌اند، دیدگاهی داشته باشند. داشتن تفکر انتقادی درباره مسائل مختلف منجر به افزایش خلاقیت در کودکان می‌شود.
در مواقعی که کودکان با چالشی روبه‌رو می‌شوند، نظر آنها را بپرسید و با آنها در رابطه با حل مسئله گفت‌وگو کنید.
بهبود خلاقیت کودک در ارتباط با طبیعت
تجربه طبیعت و فعالیتهای خارج از محیط بسته، خلاقیت کودکان را بهبود می‌بخشد. طبیعت همیشه زیبایی‌های متنوعی را در خود جای داده است.
زمان کافی برای اندیشیدن و تماشای زیبایی‌های طبیعت برای کودکان بیشتر مهیا است. کودکان با تجربه کردن محیط‌ها و آداب و رسوم مختلف می‌توانند به بهترین شکل ممکن ذهن خود را پرورش دهند و این امر موجب افزایش خلاقیت در کودکان می‌شود.
کودک خود را به طبیعت ببرید و اجازه دهید در آن محیط، خیال‌پردازی کند و آنها را با شما در میان بگذارد.
پذیرفتن اشتباهات و نواقص
به کودکان بیاموزید که اشتباهات، بخشی طبیعی از یادگیری و خلاقیت هستند. تشویق آنها به پذیرش اشتباهات، ذهنی باز برای آزمون‌وخطا ایجاد می‌کند. وقتی کودکان از شکست نمی‌ترسند، بیشتر مایل‌اند ریسک کنند، و این ریسک‌ها می‌تواند به نتایجی منحصربه‌فرد منجر شود.
آشنایی کودکان با فرهنگ‌ها و هنرهای گوناگون
جهان همچون فرشی است از فرهنگ‌های مختلف که هنر، سنت و بیان ویژه‌‌ای را دارند. آشنایی کودک با فرهنگ‌ها و هنرهای مختلف افق‌های ذهنی او را گسترش می‌دهد و الهام‌بخش ایده‌های خلاقانه‌ی تازه او می‌شود. آنها را به موزه‌ها، جشنواره‌های فرهنگی ببرید. آنها را با موسیقی، رقص و هنر کشورهای گوناگون کنید. و همراه آنها به دیدن مستند‌های جذاب در رابطه با فرهنگ‌های مختلف بنشینید.
نمایش آثار کودکان در محیط‌های عمومی
ارزش‌گذاری و به نمایش گذاشتن آثار هنری کودکان اعتماد به نفس آنها را بالا می‌برد. در کلاس یا یک گالری کوچک نمایشگاهی تشکیل دهید تا کودکان بتوانند آثار خود را به نمایش بگذارند. این کار نه تنها خلاقیت هنری آنها را تأیید می‌کند، بلکه آنها را تشویق می‌کند تا به کشف و بیان استعدادهای هنری خود ادامه دهند.
سؤالات متداول
آیا خلاقیت یک ویژگی ذاتی‌ست یا می‌شود آن را در کودکان پرورش داد؟
خلاقیت هم ذاتی‌ست و هم اکتسابی. بسیاری کودکان میل طبیعی به خیال‌پردازی‌های مختلف دارد؛ اما برای شکوفا شدن این استعدادها نیاز به محیطی مناسب، تشویق کردن آنها و همچنین فرصت‌هایی برای تجربه کردن است.
از چه سنی باید پرورش خلاقیت در کودکان را شروع کرد؟
بهتر است از همان سال‌های نخست زندگی زمینه‌هایی برای تحریک خلاقیت در کودکان فراهم شود؛ بازی‌های ساده، نقاشی کردن، گوش دادن به موسیقی فعالیت‌هایی هستند که از سنین پایین می‌توانند خلاقیت کودک را تقویت کنند.
جمع‌بندی
استفاده از راهبردهای مختلف برای تقویت خلاقیت کودکان می‌تواند یک تجربۀ غنی و پربار برای کودکان و همچنین بزرگسالان باشد. با فراهم کردن ابزارهای مناسب، محیطی حمایت‌گر و تشویق‌های مؤثر، به کودکان کمک می‌کنید تا نه تنها توانایی‌های هنری خود را کشف کنند، بلکه مهارت‌های تفکر انتقادی و اعتماد به نفس را نیز در خود پرورش دهند. هر کودک جرقه‌ای یگانه از خلاقیت در درون خود دارد که منتظر روشن شدن است؛ و این کار تنها با آموزش خلاقیت به کودکان انجام می‌گیرد. یادتان باشد هدف این نیست که از کودکان، هنرمند بسازیم بلکه می‌خواهیم انسان‌هایی خلاق، بیان‌گر و اندیشمند پرورش دهیم. ما در این مقاله، به روش های تقویت خلاقیت کودکان پرداختیم و همچنین سعی کردیم که اهمیت آن را توضیح دهیم. برای مطالعه سایر مقاله‌های کاربردی و مفید در حوزه رشد شاخصه‌های شخصیتی کودکان و نوجوانان، مجله پل استار را دنبال کنید.
