علائم بیش فعالی در کودکان

سه شنبه 07 اسفند 1403

جهت مطالعه این مقاله به 10 دقیقه زمان نیاز دارید

آنچه در این مقاله خواهیم خواند:

شناخت علائم بیش فعالی در کودکان یکی از مسائل بسیار جدی است که ذهن والدین را به خود مشغول می‌سازد و آن‌ها را در روند پرورش فرزندانشان دچار نگرانی و سوال‌های بی‌شمار می‌کند. آیا بازیگوشی کودک من، یعنی بیش‌ فعالی ؟ آیا بیش‌فعالی قابل درمان است؟ این اختلال تا چه سنی طول می‌کشد؟ از کجا بفهمم کودکم بیش فعال است؟ بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد؟

در این مقاله با علائم adhd در کودکان آشنا خواهیم شد و با مرور دلایل و ریشه‌های این اختلال عصبی و رشدی، راه‌های تشخیص، کنترل و درمان آن را بررسی خواهیم کرد تا از این طریق بتوانیم به یک تصویر کلی دست پیدا کنیم که والدین را برای مواجهه با این معضل آماده کند.

بیش‌فعالی در کودکان چیست؟

بیش‌فعالی (ADHD)، یا اختلال نقص توجه، یکی از رایج‌ترین مسائل مربوط به رشد و تربیت کودکان است که معمولا در سنین پایین و از اوایل کودکی آغاز می‌شود و بر یادگیری، تمرکز، رفتارهای روزمره و روابط کودکان تاثیراتی جدی دارد.

از این قبیل تاثیرات می‌توان به تحرک بسیار کودکان، رفتارهای ناگهانی و بازیگوشی زیاد آن‌ها اشاره کرد؛ اما از سوی دیگر، از آن‌جا که کودک درگیر این اختلال، دچار مشکلات تمرکز نیز می‌باشد، این معضل می‌تواند به‌صورت یک نوع بی‌توجهی غالب و ادامه‌دار نیز بروز پیدا کند.

بررسی علائم اصلی بیش‌ فعالی در کودکان

علائم بیش‌ فعالی در کودکان در سنین مختلف و بسته به شدت اختلال، نشانه‌های گوناگونی دارد که غالبا با بی‌قراری، عدم توجه، رفتارهای تکانه‌ای و پرتحرک غیرعادی گره خورده است. علائمی که شناخت آن‌ها می‌تواند راهنمای خوبی برای تشخیص این اختلال باشد.

علائم بیش فعالی در کودکان زیر 2 سال	علائم بیش فعالی در کودکان زیر 3 سال	علائم بیش فعالی در کودکان زیر 4 سال	علائم بیش فعالی در کودکان بالای 4 سال
واکنش‌های شدید و ناگهانی به محرک‌های محیطی	رفتارهای پرخاشگرانه	قطع‌کردن مدام صحبت دیگران	ناتوانی در تمرکز بر تکالیف
آرام نگرفتن و تحرک بیش از حد دست‌ها و پاها	بی‌توجهی یا ناتوانی از پیروی دستورهای ساده	حرکت دائمی دست‌ها و پاها	گم‌کردن وسایل شخصی
خواب سبک و نامنظم	عدم تمرکز بر یک فعالیت	علاقه‌ به فعالیت‌های خطرناک، بدون درک و تشخیص خطر	بی‌توجهی به جزئیات و تکرار اشتباهات یکسان
گریه‌های شدید و قطع‌نشدنی	مشکلات خواب و بیداری	تاب نیاوردن انتظار مثلا برای رسیدن نوبت در بازی‌	رفتارهای ناگهانی و ناتوانی در آرام‌ گرفتن

دلایل و عوامل مؤثر بر بیش‌فعالی

علت به وجود آمدن بیش فعالی در کودکان هنوز به طور کامل مشخص نشده است. به‌طور کلی می‌توان علل بروز این اختلال را ترکیبی از دلایل مختلف اعم از عوامل ژنتیکی یا ارثی، محیطی یا زیستی و عارضه‌های مربوط به سیستم عصبی و مغز دانست:

عوامل ژنتیکی

اگر پدر یا مادر یا هر دو دچار اختلالات بیش‌فعالی باشند یا بوده باشند.
در دوقلوهای همسان، اگر یکی دچار اختلال باشد دیگری نیز مستعد ابتلا به آن است.

عوامل محیطی

آلودگی هوا و سموم موجود در آن
مصرف سیگار، مواد مخدر و الکل در دوران بارداری مادر
مواد شیمیایی صنعتی مثل بعضی مواد غذایی فرآوری‌شده
کمبود مواد مغذی مهم مانند آهن، روی و امگا 3 در تغدیه‌ و محیط رشد کودک
قرار گرفتن در معرض سموم و مواد آسیب‌زا مانند سرب (مثلا رنگ‌ها و خانه‌های قدیمی)

مشکلات سیستم عصبی و مغز

عارضه‌های مربوط به عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی مثل دوپامین

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

بسیاری از والدین، هنگامی که علائم بچه های بیش فعال را در رفتار فرزند خود مشاهده می‌کنند بلافاصله در تکاپوی مراجعه به پزشک می‌افتند. البته این نگرانی قابل درک است و در صورت پایدار بودن علائم مختل‌کننده، مراجعه به پزشک متخصص، یک الزام است، اما پیش از آن، باید توجه داشت که کدام علائم ADHD در کودکان، به‌طور مداوم و در محیط‌های گوناگون تکرار می‌شود. برای درک بهتر علائم زیر را در کودک خود مورد توجه قرار دهید:

عدم تمرکز بر فعالیت‌های کوتاه‌مدت
رفتارهای تکانه‌ای و بی‌پروا بدون در نظر گرفتن پیامدها
پرتحرکی افراطی و بیش از حد صحبت کردن غیر قابل مهار
مشکلات شدید در برقراری ارتباط با همسالان و بزرگسالان از جمله والدین و معلمان
عدم استمرار در فعایت‌های نیازمند به تمرکز طولانی‌مدت، مثل پازل، نقاشی و تکالیف

تشخیص بیش فعالی در کودکان، توسط پزشک

پزشک با پرسیدن سوالات از والدین و معلمان، نشانه‌ها را پیگیری می‌کند تا به الگوی رفتاری دقیقی از کودک برسد. همچنین، جهت سنجش تمرکز، کنترل تکانه‌ها و سطح فعالیت کودک، پزشک از پرسشنامه‌ و انواع تست بیش فعالی کودکان استفاده می‌کند تا به دقیق‌ترین تشخیص ممکن برسد.

برای بررسی علائم بیش فعالی در کودکان، رفتار آن‌ها در محیط‌های مختلف اعم از خانه، مهمانی‌ها، مدرسه و دیگر موقعیت‌های اجتماعی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا مسئله از جنبه‌های وسیع‌تری مورد آزمایش قرار بگیرد. پزشک سایر موارد از جمله سابقه‌ی بیماری‌های کودک و والدین او را مورد واکاوی قرار می‌دهد تا احتمال تاثیر عارضه‌هایی همچون اضطراب، افسردگی و... را بر پ بیش‌فعالی احتمالی کودک بررسی کند.

در صورتی که علائم adhd در کودکان توسط پزشک شناسایی شود، درمان‌های گوناگونی پیشنهاد می‌شود که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به رفتاردرمانی، تجویز دارو یا تغییراتی در سبک زندگی اشاره کرد.

نقش والدین و معلمان در مدیریت علائم بیش‌ فعالی

درمان، کنترل، شناسایی علائم بیش فعالی در کودکان و مدیریت آن جز با همکاری والدین، معلمان و متخصصان حاصل نمی‌شود. این همکاری نیازمند شناخت دقیق علائم و علت‌ها و برنامه‌ریزی نظام‌مند الگوهایی است که بعضی از آن‌ها عبارت اند از:

تنظیم برنامه‌ منظم

برنامه‌ریزی روال مشخص روزانه برای خواب، تغذیه، بازی و یادگیری در خانه
تعیین ساختار مشخص یادگیری درس‌ها و مهارت‌ها در مدرسه و آموزشگاه‌ها

کاهش عوامل حواس‌پرتی

مدیریت عوامل مزاحم محیطی از جمله تلویزیون و بازی‌های دیجیتالی
ایجاد فضا و محیطی آرام برای برنامه‌های روزمره‌ی کودک از جمله بازی و یادگیری
کنترل میزان مواجهه‌ی کودک با دنیای پرسرعت مجازی و تاثیرات احتمالی آن

افزایش فعالیت‌های بدنی

فراهم آوردن شرایط برای انجام ورزش‌های هوازی مانند دویدن، شنا و یوگا
شرکت دادن کودک در ورزش‌های گروهی و جذاب، برای تخلیه‌ی انرژی و تفریح

ایجاد سیستم تشویقی

تشویق‌های کلامی
تعیین جایزه‌های کوچک و بزرگ برای تقویت انگیزه‌ی کودک
تشویق‌های فوری برای مواجهه‌ی کودک با نتایج کارهای مثبت خود

همکاری بین والدین و مدرسان

ارائه‌ی منظم بازخوردها و جلسات مشاوره
تطبیق و هماهنگی روش‌های آموزشی و تربیتی

سخن پایانی

شناخت علائم بیش فعالی در کودکان، چالشی است که می‌تواند با آگاهی و مدیریت صحیح به فرصتی برای رشد و تقویت مهارت‌های آن‌ها تبدیل شود. شناخت علائم و دلایل این اختلال، به والدین و معلمان کمک می‌کند تا با راهکارهای مؤثر، مسیر یادگیری و رشد کودک را هموار کنند.

بیش‌فعالی نه‌تنها بر رفتار کودک تأثیر می‌گذارد، بلکه بر عملکرد تحصیلی، تعاملات اجتماعی و حتی آینده شغلی او نیز تأثیرگذار است. با بهره‌گیری از روش‌های علمی مانند رفتاردرمانی، برنامه‌ریزی منظم، کاهش عوامل حواس‌پرتی و تقویت مهارت‌های کودک از طریق فعالیت‌های هدفمند، می‌توان به بهبود شرایط او کمک کرد.

در این مسیر، مؤسسه پل استار با استفاده از فرآیند شتابدهی استعداد و ارائه دوره‌های آموزشی مبتنی بر برنامه نویسی کودکان و نوجوانان، به والدین و فرزندان کمک می‌کند تا با رویکردی ساختاریافته و علمی، چالش‌های یادگیری و تمرکز را پشت سر بگذارند.

آموزش مهارت‌های دیجیتال، تقویت تفکر خلاق و راهکارهای مؤثر برای مدیریت بیش‌فعالی از جمله خدماتی است که می‌تواند مسیر پیشرفت کودکان را تسهیل کند. اگر به دنبال راهکارهای تخصصی برای رشد و توسعه‌ی مهارت‌های فرزندتان هستید، پل استار در کنار شماست. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی دوره‌های آموزشی و فرآیند شتابدهی استعداد، با مؤسسه پل استار در ارتباط باشید.

سوالات متداول

۱. از کجا بفهمم فرزندم بیش‌ فعال است؟

بیش‌فعالی با علائمی مانند بی‌قراری شدید، ناتوانی در تمرکز، انجام رفتارهای تکانه‌ای و مشکلات ارتباطی همراه است. اگر این علائم در محیط‌های مختلف و به‌صورت پایدار مشاهده شوند، بهتر است با متخصص مشورت کنید.

۲. آیا بیش‌ فعالی در کودکان درمان دارد؟

بله، بیش‌فعالی کاملاً قابل کنترل است. ترکیبی از روش‌های رفتار درمانی، تغییر در سبک زندگی، استفاده از تکنیک‌های آموزشی مناسب و در برخی موارد دارودرمانی می‌تواند به بهبود شرایط کودک کمک کند.

۳. آیا بیش‌ فعالی با افزایش سن از بین می‌رود؟

در برخی موارد، علائم بیش‌فعالی با رشد کودک کاهش می‌یابد، اما در بسیاری از افراد، این اختلال تا بزرگسالی ادامه دارد.

۴. چه تفاوتی بین بازیگوشی طبیعی و بیش‌فعالی وجود دارد؟

بازیگوشی طبیعی بخشی از رشد سالم کودکان است، اما در بیش‌فعالی، کودک نمی‌تواند تمرکز کند، رفتارهای تکانه‌ای دارد و بی‌قراری او باعث اختلال در فعالیت‌های روزمره می‌شود.

۵. آیا رژیم غذایی بر بیش‌فعالی تأثیر دارد؟

بله، تحقیقات نشان داده است که مصرف زیاد قند، مواد افزودنی و کمبود مواد مغذی مانند آهن، روی و امگا ۳ می‌تواند علائم بیش‌فعالی را تشدید کند. رژیم غذایی سالم و متعادل می‌تواند به بهبود تمرکز و کاهش رفتارهای تکانه‌ای کمک کند.

۶. آیا کودکان بیش‌ فعال در یادگیری مشکل دارند؟

برخی کودکان بیش‌فعال ممکن است در تمرکز بر روی تکالیف و یادگیری مشکلاتی داشته باشند، اما با استفاده از روش‌های آموزشی مناسب و ایجاد محیطی آرام و منظم، می‌توان به بهبود عملکرد تحصیلی آن‌ها کمک کرد.

7. آیا استفاده زیاد از موبایل و تبلت باعث بیش‌فعالی می‌شود؟

استفاده‌ی بیش‌ازحد از وسایل دیجیتال می‌تواند علائم بیش‌فعالی را تشدید کند، زیرا باعث کاهش تمرکز و افزایش تحریک‌پذیری در کودکان می‌شود.

8. بهترین روش‌های مدیریت بیش‌فعالی در خانه چیست؟

ایجاد برنامه‌ی روزانه منظم، کاهش عوامل حواس‌پرتی، تشویق کودک برای انجام فعالیت‌های بدنی، استفاده از روش‌های تشویقی و هماهنگی بین والدین و معلمان از مهم‌ترین روش‌های مدیریت بیش‌فعالی در خانه هستند.

منابع: