تکنیک‌های خلاقیت به عنوان روش‌ها و راهبردهایی هستند که برای تحریک و توسعه خلاقیت در حل مسائل و ایده‌پردازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تکنیک‌ها با هدف تقویت فرآیند تفکر خلاق و ایجاد ایده‌های جدید و نوآورانه در نظر گرفته می‌شوند. تکنیک‌های خلاقیت می‌توانند در حوزه‌ها و زمینه‌ها مختلفی از جمله هنر، علم، کسب و کار، حل مسائل اجتماعی و غیره مورد استفاده قرار بگیرند. این تکنیک‌ها می‌توانند به شکلی قاعده‌مند و مرحله به مرحله یا در قالب فعالیت‌های آزاد و خلاقانه اجرا شوند. در این مقاله، ابتدا به مفهوم خلاقیت می‌پردازیم و تکنیک‌های مختلف خلاقیت و نوآوری را مورد بررسی قرار می‌دهیم. انواع خلاقیت را بیان می‌کنیم و سپس روش‌های عمومی و نکات کلی راجع به افزایش خلاقیت را بیان می‌کنیم. همچنین روش‌هایی را پیشنهاد می‌دهیم که به افزایش خلاقیت کودکانمان می‌پردازند؛ البته این روش‌ها برای افراد بزرگسال نیز قابل استفاده هستند. در این بین برخی از تکنیک‌های کاربردی معروف را نیز مطرح می‌کنیم تا راهکاری برای استفاده شما عزیزان باشند و با استفاده از آنها، مهارت تفکر خلاقانه خود را افزایش دهید.
چناچه علاقمند هستید که کودک و نوجوان‌تان به مهارت ها و موفقیت بیشتری در زندگی خود دست پیدا کند حتما از کلاس های هوش و خلاقیت برای کودکان برای فرزندتان استفاده کنید.
انواع خلاقیت
خلاقیت یک مفهوم گسترده است و در موضوعات مختلفی می‌توان آن را مشاهده کرد. برای روشن‌تر شدن منظورمان، به برخی از انواع آن اشاره می‌کنیم و توضیح بسیار کوتاهی در مورد آنها می‌دهیم. به طور مثال، یکی از زمینه‌های خلاقیت، خلاقیت هنری است که در زمینه‌های هنری مانند نقاشی، موسیقی، نمایشنامه‌نویسی، بازیگری، رقص و غیره است. این نوع خلاقیت بر ایده‌پردازی و خلق آثار هنری منحصر به فرد تمرکز دارد. به عنوان نمونه دیگر می‌توان به خلاقیت علمی اشاره کرد که شامل خلاقیت در زمینه‌هایی مانند پژوهش، اختراع، کشف و توسعه فناوری است. در این نوع خلاقیت، تلاش برای ایجاد راه‌حل‌های نوین برای مسائل علمی و فنی وجود دارد. مثال سوم، خلاقیت تجربی است که شامل خلاقیت در طراحی و توسعه محصولات، طراحی صنعتی، نوآوری در فرآیندها و روش‌های کاری است. در این نوع خلاقیت، تمرکز بر ایجاد راه حل‌های خلاقانه برای بهبود و توسعه محصولات و فرآیندهای موجود است. خلاقیت کسب‌وکار یکی دیگر از نمونه‌های خلاقیت است که شامل خلاقیت در مدیریت، بازاریابی، استراتژی کسب‌وکار و ایجاد مدل‌های کسب‌وکار نوین است. در این نوع خلاقیت، تمرکز بر ایجاد راه‌حل‌های خلاقانه برای توسعه کسب‌وکار و رشد در بازار است. موارد گفته شده، تنها چند نمونه از انواع خلاقیت هستند و خلاقیت در بسیاری از حوزه‌های دیگر نیز مشاهده می‌شود. همچنین، ممکن است مفاهیم خلاقیت در حوزه‌های مختلف با یکدیگر ترکیب شوند و خلاقیت چندگانه در موارد مختلف نمایان شود. مهم‌ترین نکته این است که خلاقیت در هر حوزه‌ای وجود دارد و هر فرد می‌تواند خلاقیت را در زندگی خود در زمینه‌های گوناگون بروز دهد. هدف این مقاله این است که روش‌های خلاقیت را بیان کنیم و با استفاده از تکنیک‌های خلاقیت، کیفیت زندگی را برای خوانندگان این مقاله بهبود دهیم.
تکنیک‌های مختلفی برای تقویت و افزایش خلاقیت وجود دارد. در زیر چند تکنیک خلاقیت را برای شما بیان می‌کنیم:
تغییر زاویه دید
دیدن مسئله از زوایای مختلف و نگاه کردن به آن با زاویه‌های جدید می‌تواند به شما کمک کند تا به راه‌حل‌های خلاقانه‌تری برسید. سعی کنید مسئله را از دیدگاه‌های مختلف، مثلاً از نظر محیط، زمان، فرهنگ یا شخصیت‌ها بررسی کنید.
اتصال ایده‌ها
اتصال دادن ایده‌های مختلف و ناخواسته با یکدیگر می‌تواند به ایجاد راه‌حل‌های خلاقانه کمک کند. می‌توانید ایده‌های مختلف را با هم ترکیب کنید یا از یک حوزه متفاوت الهام بگیرید و آن را در حوزه مورد نیاز خود به کار ببرید.
محیط پر از رنگ‌ها، شکل‌ها، وسایل هنری و ابزارهای جدید می‌تواند خلاقیت شما را تحریک کند. اطراف خود را با اشیاء جدید و جذاب مثل کتاب‌ها، نقاشی‌ها، عکس‌ها و اشیاء دست‌ساز پر کنید.
تمرین خلاقیت
مانند هر مهارت دیگری، خلاقیت نیز با تمرین قابل تقویت است. روزانه زمانی را برای تمرین خلاقیت اختصاص دهید. می‌توانید با حل مسائل خلاق، نوشتن داستان‌ها، ترسیم نقاشی‌ها، بازی با پازل‌ها و بازی‌های منطقی و ایجاد چیزهای دست‌ساز به تقویت خلاقیت خود بپردازید.
ترکیب و تغییر الگوها
با ترکیب و تغییر الگوهای معمول می‌توانید به راه‌حل‌های خلاقانه برسید. به جای استفاده از روش‌ها و الگوهای معمول، سعی کنید الگوهای جدید ایجاد کنید یا الگوهای موجود را با یکدیگر ترکیب کنید.
توقف و استراحت
گاهی اوقات لازم است برای دست‌یابی به خلاقیت و رسیدن به ایده جدید، کمی استراحت کنید و از تمرکز روی موضوعی که در حال بررسی آن هستید دست بکشید. به خصوص اوقاتی که مدت زمان طولانی روی یک مسئله کار می‌کنید و به جوابی نمی‌رسید. ضمیر آگاه و ناخودآگاه شما در این حالت در حال کار کردن روی مسئله هستند. در مدت زمان استراحت ضمیر ناخودآگاه شما هنوز در حال کار کردن روی مسئله است و ممکن است در طول مدت زمان این استراحت، ایده‌های خلاقانه به ذهنتان برسند.
همکاری با دیگران و تعامل با آنها می‌تواند به ایجاد ایده‌های خلاقانه کمک کند. با مردمی که نظرات متفاوتی دارند همکاری کنید و از تجربیات و دیدگاه‌های آنها بهره ببرید.
تحقیق و یادگیری
با خواندن و تحقیق در مورد زمینه‌های مختلف، می‌توانید به ایده‌های جدیدی دست پیدا کنید. آشنایی با دانش مرتبط و به‌روز در زمینه‌های مختلف می‌تواند خلاقیت شما را پرورش دهد.
تفکر خارج از جعبه
سعی کنید از محدودیت‌ها و قوانین معمول خارج شوید و به دنبال راه‌حل‌های نو و خارق‌العاده باشید. فکر کنید که هیچ محدودیتی وجود ندارد و به ایده‌های متفاوت بپردازید.
اعتماد به نفس
برای خلاق بودن، اعتماد به نفس لازم است. به خودتان اعتماد کنید و آزادانه ایده‌هایتان را بیان کنید. همچنین، خطاها را به عنوان فرصتی برای یادگیری و بهبود در نظر بگیرید.
مهم‌ترین نکته این است که هر فرد ممکن است به تکنیک‌های مختلف بهتری برای تقویت و افزایش خلاقیت خود برسد. پیدا کردن تکنیک‌هایی که برای شما به بهترین نحو عمل می‌کنند، با آزمون و خطا و تجربه به دست می‌آید. به یاد داشته باشید که خلاقیت مهارتی است که با تمرین و تلاش می‌توانید در آن پیشرفت کنید.
تکنیک‌های معروف در افزایش خلاقیت
تکنیک طوفان ذهنی Brain Storm
در این تکنیک که یکی از تکنیک‌های قدیمی است و به صورت گروهی انجام می‌شود، افراد دور هم جمع می‌شوند و در مورد موضوع خاصی، هر شخص ایده‌های خود را می‌گوید. مهم نیست که در این روش یک ایده چقدر ساده به نظر برسد. در این روش هر کسی هر ایده‌ای را که درباره موضوع مطرح شده دارد بیان می‌کند، ممکن است این ایده از دید برخی مسخره به نظر آید، اما جرقه ای را در ذهن شخص دیگری ایجاد می‌کند. به این ترتیب هر کس با بیان ایده‌های خود در مورد موضوع مطرح شده، باعث می‌شود که در ذهن افراد دیگر نیز ایده‌های دیگری شکل گیرد و افراد دیگر از زاویه دید دیگری به موضوع نگاه کنند و به این ترتیب، ایده‌های بیشتری خلق می‌شود. دلیل نام‌گذاری این روش نیز همین است که در این روش ایده‌های بسیار زیادی مورد بررسی قرار می‌گیرند و ایده‌های افراد مختلف مثل طوفان، فضا را پر می‌کنند. با این که بسیاری از ایده‌ها ساده هستند یا غیرقابل اجرا، اما هدف از این روش، دست یافتن به ایده‌های جدید است.
تکنیک اسکمپر، بر پایه ایده‌یابی فردی طراحی شده و استفاده می‌شود. اما برای گروه‌ها نیز می‌تواند مفید باشد. این تکنیک شامل هفت سوال است که می‌تواند به شما در تغییر و بهبود محصولات، فرآیندها و ایده‌ها کمک کند. سوالات SCAMPER عبارتند از:
Substitute (جایگزین کردن) Combine (ترکیب کردن) Adapt (تطبیق دادن) Modify (اصلاح کردن) Put to another use (استفاده در مورد دیگر) Eliminate (حذف کردن) Reverse (برعکس کردن)
در این تکنیک، شما در مورد موضوع مورد بحث، هر یک از هفت مورد گفته شده را مورد بررسی قرار می‌دهید. مثلا شما کاری را به شیوه‌ای انجام می‌دهید و از عملکرد خود ناراضی هستید. می‌توانید از تکنیک SCAMPER استفاده کنید و ببینید که آیا روش مورد استفاده شما قابل جایگزین کردن است یا خیر؟ آیا می‌توانید آن را با روش دیگری ترکیب کنید که عملکرد روش شما بهبود یابد یا خیر؟ می‌توانید معایب آن را اصلاح کنید تا همین روش اصلاح شود یا خیر؟ و به همین صورت از این هفت زاویه، به موضوع مد نظر خود می‌پردازید.
تکنیک شش کلاه تفکر
روش شش کلاه تفکر، روشی است که می‌توان آن را به صورت فردی و یا گروهی مورد استفاده قرار داد. در این روش، از شش کلاه رنگی که در واقع نمایانگر شش نوع تفکر مختلف هستند استفاده می‌شود. برخی از افراد هستند که همیشه بدبین هستند و جنبه‌های منفی موضوعات را می‌بینند. برخی از افراد نیز همیشه نیمه پر لیوان را می‌بینند. برخی به صورت احساسی عمل می‌کنند و غیره. در این روش، هدف این است که ما طرز تفکر خود را عوض کنیم و با دید افراد دیگر به مسئله نگاه کنیم. ابتدا توضیح کوتاهی راجع به شخصیت هر رنگ از کلاه‌ها می‌دهیم و سپس روش استفاده از تکنیک شش کلاه تفکر را بیان می‌کنیم.
کلاه سفید وقتی کلاه سفید بر سر شماست، مثل یک کامپیوتر مسئله را مورد بررسی قرار می‌دهید. یعنی به احساسات اجازه ورود در تصمیم‌گیری را نمی‌دهید. روی ارقام و اطلاعات موجود تمرکز می‌کنید و کاملا از تفکر منطقی در برخورد با مسئله استفاده می‌کنید. واقعیت‌های موجود در مورد مسئله را بیان می‌کنید.
کلاه قرمز وقتی کلاه قرمز روی سر شماست، از دید احساسی به مسئله می‌پردازید و منطق را کنار می‌گذارید. اگر راهکاری بسیار عالی به ذهنتان می‌رسد یا از کسی می‌شنوید، اما از نظر احساسی حس خوبی نسبت به آن راهکار ندارید، به صراحت آن را رد می‌کنید. و دقیقا در نقطه مقابل کلاه سفید هستید.
کلاه سیاه با داشتن کلاه سیاه، شما به یک آدم بدبین تبدیل می‌شوید. سبک تفکر این کلاه به بروز نظرات منفی منطقی منجر می‌شود. دقت کنید که نظراتی که منطقی نباشند هیچ ارزشی ندارند. بنابراین شما با گذاشتن کلاه سیاه، هنوز منطقی به قضیه فکر می‌کنید. اما در بدبینانه‌ترین حالت آن، اگر تجربه منطقی تلخی از روش ارائه شده داشتید، زمان مطرح کردن آن همین جا و زمانیست که کلاه سیاه را دارید و یا اگر پیش‌بینی یک فاجعه را در آینده دارید، زمانی که این کلاه را دارید باید حتما آن فاجعه را مطرح کنید. هدف این است که نقاط ضعف روش ارائه شده را بیان کنید تا از بسیاری از موانعی که ممکن است در آینده رخ دهند، جلوگیری شود.
کلاه زرد با این کلاه، در نقطه مقابل کلاه سیاه قرار دارید و نقاط مثبت مسئله را بررسی می‌کنید. این کلاه فرصت‌ها را می‌بیند و به ما کمک می‌کند که نکات مثبت راه حل ارائه شده را بررسی کنیم.
کلاه سبز با گذاشتن کلاه سبز، هدف شما بیان ایده‌های جدید است و به دنبال راه‌حل‌های جدید هستید. روی راه‌حل‌های خود تعصب ندارید و باز هم راه‌حل جدید ارائه می‌دهید و همواره به دنبال ایده‌های جدید، راه‌حل‌های خلاقانه‌تر و متفاوتی هستید.
کلاه آبی با کلاه آبی، از همه زوایا به مسئله نگاه می‌کنید. با یک دید کلی و همه جانبه، مسئله مطرح شده را مورد بررسی قرار می‌دهید و این امر باعث بروز خلاقیت می‌شود و بهترین تصمیم را خواهید گرفت.
در روش فردی شش کلاه تفکر، شما هر یک از کلاه‌های گفته شده (غیر از رنگ آبی) را انتخاب می‌کنید و با انتخاب رنگ مورد نظر، طرز تفکر خود را تا جای ممکن شبیه به گروه یاد شده می‌کنید. در این حالت تمام مواردی که به ذهن شما می‌رسد را روی کاغذ یادداشت می‌کنید. پس از پایان، کلاه دیگری را انتخاب می‌کنید و تمام مواردی را که با این کلاه در مورد آن موضوع به ذهنتان می‌رسد را یادداشت می‌کنید و این کار را با پنج دیدگاه مختلف مورد بررسی قرار می‌دهید. در پایان، کلاه آبی را بر سر می‌گذارید و با دیدی همه جانبه، موارد ذکر شده‌ای را که روی کاغذ یادداشت کرده‌اید، مورد بررسی قرار می‌دهید، نکات مثبت و منفی آنها را در نظر می‌گیرید و از دید منطقی و احساسی به مسئله نگاه می کنید؛ همچنین روش‌های جدید را مورد بررسی قرار می‌دهید و در پایان به نتیجه‌گیری می‌رسید.
روش گروهی
روش گروهی خود نیز به دو روش انجام می‌شود. در یک روش، یک نفر کلاه آبی بر سر می گذارد و افراد دیگر کلاه‌های رنگ‌های متفاوت را بر سر می‌گذارند و بر اساس ویژگی کلاه خود، نظراتشان را بیان می‌کنند و شخص کلاه آبی، به نوبت نظرات هر گروه را می‌نویسد، و در پایان آنها را جمع‌بندی می‌کند. در روش دوم که بسیار طولانی‌تر است، هر شخص، هر پنج نوع کلاه را بر سر می‌گذارد و تمامی دیدگاه‌های همه اشخاص ثبت می‌شوند. با تغییر رنگ کلاه، نظرات از دیدگاه‌های دیگر نیز بررسی می‌شوند و در پایان همه نظرات مورد بررسی قرار می‌گیرند. این روش در واقع با روش طوفان فکری ترکیب شده است و به خاطر همین امر بسیار طولانی‌تر است.
این تکنیک‌ها صرفاً نمونه‌ای از تکنیک‌های خلاقیت و نوآوری هستند. همچنین، ترکیب و تطبیق این تکنیک‌ها و استفاده از روش‌های دیگر نیز می‌تواند به شما در خلق ایده‌های نوآورانه کمک کند. مهم است که با ذهن باز، آماده پذیرش ایده‌های جدید و خلاقانه باشید و از تمرین و تجربه مداوم استفاده کنید تا خلاقیت و نوآوری خود را تقویت کنید.
روش‌های افزایش خلاقیت در کودکان
در ادامه، چند راهنمایی برای توسعه خلاقیت در کودکان را بررسی می‌کنیم:
ارائه محیطی آماده برای خلاقیت
فراهم کردن محیطی مناسب برای کودکان می‌تواند به توسعه خلاقیت آنها کمک کند. این محیط شامل ارائه بازی‌ها، اسباب‌بازی‌ها، مواد هنری، کتاب‌ها و منابع آموزشی خلاقانه است. همچنین، می‌توانید فضای آزادی را برای کودکان ایجاد کنید تا بتوانند به آزادی و خلاقیت خود بپردازند.
تشویق به تفکر خارج از جعبه
کودکان را تشویق کنید تا به تفکر خلاقانه و خارج از محدودیت‌های ذهنی فکر کنند. برای این کار، می‌توانید از آنها پرسش‌های باز بپرسید و آنها را تشویق کنید تا راه‌حل‌های جدید و نوآورانه برای مسائل مختلف پیدا کنند.
ارائه فرصت برای خلاقیت در بازی
بازی‌ها می‌توانند یک راه فوق‌العاده برای توسعه خلاقیت در کودکان باشند. انتخاب بازی‌هایی که به کودکان اجازه می‌دهند خلاقیت و تفکر خارج از جعبه را تمرین کنند، می‌تواند مفید باشد. همچنین، می‌توانید از بازی‌های ساختنی مانند لگو، پازل، خمیر بازی و تکه‌های ساختمانی استفاده کنید که کودکان را ترغیب به خلق و ساختن چیزهای متفاوت و جدید می‌کنند.
تشویق به همکاری و گروهی بودن
کودکان را تشویق کنید تا در فعالیت‌های گروهی شرکت کنند. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل پروژه‌های تیمی، گروه‌های خلاقانه و بازی‌های گروهی باشند. همکاری و همفکری با دیگران می‌تواند ذهن کودک را به ایده‌های جدید و نوآورانه تحریک کند.
ارائه فرصت برای هنر و ساخت
هنر و ساخت، یکی از بهترین راه‌ها برای بیان خلاقیت است. ارائه فرصت به کودکان برای آزادی در بیان خلاقیتشان از طریق نقاشی، طراحی، ساخت مدل‌ها، رقص و موسیقی، توسعه خلاقیت در کودکان نیازمند محیطی حمایت کننده است.
تشویق به پرسش و تفکر پویا
ترغیب کودکان به پرسش پرمحتوا و تفکر پویا می‌تواند خلاقیت آنها را تقویت کند. وقتی که کودک سؤالی مطرح می‌کند، به او پاسخ دهید و او را تشویق کنید تا به فکر کردن خلاقانه و پیدا کردن راه‌حل‌های جدید بپردازد.
تشویق به خواندن و داستان‌سرایی
خواندن داستان‌ها و داستان‌سرایی می‌تواند خلاقیت زبانی و داستان‌سازی کودکان را تقویت کند. این فعالیت‌ها می‌توانند ذهن آنها را به دنیای خیال و ایده‌پردازی باز کنند.
تشویق به تجربه و خطا
برای توسعه خلاقیت، به کودکان اجازه دهید تجربه کنند و از خطاها یاد بگیرند. تشویق کودکان به پروژه‌ها و فعالیت‌هایی که نیازمند خلاقیت و تفکر خلاقانه هستند، می‌تواند به آنها کمک کند تا مهارت‌های خود را در این زمینه تقویت کنند.
این موارد نیز چند مورد از روش‌های افزایش خلاقیت در کودکان می‌باشند و روش‌های افزایش خلاقیت کودکان به این چند روش محدود نمی‌شود.
نتیجه‌گیری
یکی از مهم‌ترین عوامل پیشرفت از زمان‌های قدیم، خلاقیت و نوآوری بوده که در دنیای امروزه بسیار پررنگ‌تر هم شده است و برای موفقیت در زندگی شخصی و کاری، همه باید این مهارت را کسب کنند؛ چرا که تفکر خلاقانه یک مهارت است و قابل یادگیری است. روش‌های افزایش خلاقیت بسیاری نیز وجود دارند که در این مقاله به روش‌های کلی پرداختیم و چند تکنیک خاص را نیز با جزییات بیشتر مورد بررسی قرار دادیم. تمرین در داشتن ذهن خلاق، خود باعث افزایش خلاقیت می‌شود. بنابراین بهتر است در حین این که مهارت‌های خلاقانه خود را تقویت می‌کنیم، از فرزندان عزیزمان غافل نشویم. آموزش خلاقیت به کودکان برای فرزندتان زمینه‌های رشد خلاقیت آنها را نیز فراهم می کند تا این مهارت مهم را از زمان کودکی بیاموزند در بزرگسالی زندگی بهتری را تجربه کنند.
موسسه پل استار یک موسسه شتابدهی استعداد در حوزه برنامه‌نویسی کودکان و نوجوانان است. این موسسه با برگزاری دوره‌های برنامه‌نویسی، رباتیک و هوش مصنوعی مخصوص کودکان و نوجوانان باعث کشف و رشد خلاقیت کودکان و نوجوانان می‌شود. از این رو پیشنهاد می‌شود پس از مطالعه این مقاله با مشاورین این موسسه تماس حاصل فرمایید تا اطلاعات تکمیلی را دریافت نمایید.
