اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی-رشدی در کودکان است. در ایالات متحده، حدود ۱۱.۴% از کودکان ۳ تا ۱۷ ساله با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند. نحوه رفتار با کودک بیش فعال بسیار مهم است و نادیده گرفتن آن می‌تواند به مشکلات جدی در عملکرد تحصیلی، اجتماعی و خانوادگی‌اش منجر شود.
به‌عنوان والدین چگونه باید با کودک بیش فعال خود رفتار کنیم؟ با کودک بیش فعال چطور رفتار کنیم؟ با پل‌استار همراه باشید تا پاسخ این سوال را دریابیم و راهکارهای عملی برای آن ارائه دهیم.
چگونه علائم بیش فعالی در کودکان را تشخیص دهیم؟
تشخیص علائم بیش فعالی در کودکان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما برخی از نشانه‌های رایج وجود دارند که می‌توانند به والدین و معلمان کمک کنند تا این اختلال را شناسایی کنند. طرز برخورد با کودک بیش فعال، موضوع مهمی است که بزرگسالان باید از آن آگاهی کامل داشته باشند. سه دسته‌ی کلی نشانه‌های بیش فعالی در کودکان عبارت‌اند از:
برای پاسخ به این سوال که والدین با کودکان بیش فعال چگونه رفتار کنند؟ و همچنین درک صحیح از روش رفتار با کودکان بیش فعال، راه‌ها و شیوه‌های متفاوتی را ارائه خواهیم کرد. به عنوان مثال، استفاده از یک روتین منظم، ساختار یافته و قابل پیش‌بینی به کودکان مبتلا به بیش فعالی کمک بسیاری می‌کند.
با تعیین زمان‌های معینی برای بیداری، وعده‌های غذایی، تکالیف، بازی و خواب می‌توانید به کودک خود کمک کنید. شما به عنوان یک والد، می‌بایست از روش برخورد با کودک بیش فعال را به خوبی بدانید و از شیوه‌های متفاوتی در رفتار خود بهره بگیرید. در ادامه چند نمونه از روش‌های موثر در رفتار با کودک بیش فعال ارائه خواهد شد:
تقویت رفتارهای مثبت: رفتارهای مطلوب کودکان را تشویق کنید. این تشویق می‌تواند شامل تشویق کلامی، برچسب‌ها یا پاداش‌های کوچک برای انجام وظایف یا پیروی از کارهایش باشد. شناسایی و پاداش دادن مداوم به رفتارهای خوب به ساخت اعتمادبه‌نفس و انگیزه در کودکان کمک می‌کند و والدین از این طریق می‌توانند، در آرام کردن کودکان بیش فعال به موفقیت دست یابند.
استفاده از تکنیک‌های مدیریت رفتار: از تکنیک‌هایی مانند حذف امتیازات یا ارائه بازخورد سریع برای کمک به کودکان در درک پیامدهای اعمال خود استفاده کنید. فراموش نکنید کلید راهگشای کودک شما، داشتن ثبات است. استفاده از این تکنیک‌ها توسط والدین، به کنترل کردن کودک بیش فعال کمک می‌کند.
تشویق کودک برای فعالیت بدنی: داشتن یک فعالیت بدنی منظم به کودکان مبتلا به بیش فعالی کمک می‌کند تا انرژی اضافی خود را بسوزانند و تمرکزشان را بهبود بخشند. فعالیت‌هایی مانند ورزش، رقص، هنرهای رزمی یا حتی بازی‌های ساده می‌توانند مفید واقع شوند.
ایجاد محیط آموزشی سازمان‌یافته: حواس‌پرتی‌های کودک را کاهش دهید و فضایی مرتب و منظم برای انجام تکالیف‌ها و فعالیت‌هایش ایجاد کنید. از ابزارهایی مانند سطل‌های برچسب‌دار، چک‌لیست‌ها و تایمرها برای کمک به کودکان برای ماندن در مسیرشان استفاده کنید.
نقش والدین در رفتار صحیح با کودک بیش فعال
رفتار شما با فرزندتان می‌تواند بسیار موثر باشد. شما به عنوان الگو و والد او می‌توانید علائم بیش فعالی را در او کمرنگ و تا حدودی برطرف کنید. می‌توانید به او کمک کنید که در بزرگسالی‌اش شاهد مشکلات متعددی نباشد. در این بخش از مقاله، به نقش شما در رفتار صحیح با کودکان بیش فعال می‌پردازیم:
صبوری و همدلی: والدین باید با صبوری و همدلی با کودک خود برخورد کنند و درک کنند که رفتار کودک ناشی از بیش فعالی است و آنها نیازمند حمایت مداوم هستند.
ایجاد ساختار و نظم: کودکان بیش فعال به ساختار و نظم در زندگی خود نیاز دارند. ایجاد روال‌های ثابت برای خواب، غذا و فعالیت‌های روزانه می‌تواند به کودک کمک کند تا احساس امنیت بیشتری داشته باشد.
تشویق و تقویت مثبت: تمرکز بر تشویق و تقویت رفتارهای مثبت می‌تواند به کودک کمک کند تا انگیزه‌ای برای ادامه رفتارهای مثبت پیدا کند.
آموزش مهارت‌های خود مدیریتی: والدین می‌توانند به کودکان کمک کنند تا مهارت‌های خود مدیریتی مانند زمان‌بندی و اولویت‌بندی را یاد بگیرند.
برقراری ارتباط موثر: خانواده‌ها باید با کودک خود به طور موثر و با احترام صحبت کنند و به او گوش دهند. احساس درک شدن و شنیده شدن شاید مستقیما در بهبود او نقشی نداشته باشد، اما باعث می‌شود کودک در مشکل خود احساس تنهایی نکرده و در بزرگسالی نیز به شاخه‌های پیچیده‌تری از بیش فعالی دچار نشود.
همکاری با مربیان و مشاوران: استفاده از یک متخصص و راهنما هیچگاه نمی‌تواند ضرری برساند! تنها کسی که نیاز به کمک دارد کودک شما نیست. پیدا کردن گروه‌های حمایتی از والدینی که مانند شما هستند به شما نیز این احساس را خواهند داد که در داشتن کودکی بیش فعال تنها نیستید.
رفتار با کودک بیش فعال در محیط‌های اجتماعی و مدرسه
درک و مدیریت رفتار کودکان بیش فعال در محیط‌های اجتماعی و مدرسه نیازمند صبر، درایت و همکاری است. در این بخش روش رفتار با کودکان بیش فعال در این محیط‌ها ارائه می‌شود:
الف) طرز برخورد با کودک بیش فعال در محیط‌های اجتماعی
به کودکان بیش فعال کمک کنید مهارت‌های اجتماعی مانند احترام به دیگران، نوبت گرفتن و گوش دادن را یاد بگیرند. از او انتظار نداشته باشید که قوانین و قراردادهای اجتماعی را بدون داشتن آموزشی دقیق و واضح، بیاموزد. آموزش دقیق خود را همراه با حمایت عاطفی کنید تا بهترین نتیجه‌ها را از تربیت خود به چشم ببینید.
آنها می‌توانند با شرکت در بازی‌های گروهی، تعامل داشتن را تمرین کنند و مهارت‌های مدیریتی را بیاموزند. یکی از بازی‌های خوب، نقش‌بازی‌کردن است. بازی‌ای که اکثرا کودکان خود به خود انتخاب می‌کنند. فروشنده بودن، آشپز بودن، دکتر بودن، همه و همه به او کمک می‌کنند تا نقش‌های اجتماعی را بهتر یاد بگیرد.
از مشکلات بزرگی که کودکان بیش فعال دارند، نداشتن احساس همدردی است. شما با تشویق آنها بر ابراز احساساتشان، به آنها یاد می‌دهید، خود را جای دیگری گذاشته و او را درک کنند. از جمله این احساسات، خشم است.
به او بیاموزید چگونه خشم خود را سرکوب نکند، بلکه آن را کنترل نماید. این احساسات و رفتارهای تنش‌برانگیز، در کنار مشکلات و تعارضات اجتماعی خود را بیشتر نشان می‌دهد. شما با آموختن مهارت‌های حل مسئله، به او کمک خواهید کرد تا روابطش را با کیفیت‌تر کند و اعتماد به نفس لازم را بیابد.
ب) بهترین رفتار با کودکان بیش فعال در محیط مدرسه
رفتار مربیان با کودک بیش فعال نیز بسیار تعیین کننده است. توصیه می‌شود که برنامه‌های آموزشی و رفتاری اختصاصی برای کودکان بیش فعال طراحی کنید تا نیازهای خاص آنها در مدرسه تامین شود. والدین باید با معلمان کودک در ارتباط باشند تا از پیشرفت و نیازهای کودک مطلع شوند. کلاس‌های آموزشی باید به گونه‌ای طراحی شده باشند که حواس‌پرتی کودک به حداقل برسد و تمرکز او افزایش یابد.
همچنین نباید فضای مدرسه‌‌ی او فضایی بسته و خشک باشد. او باید بتواند تحرک فکری و فیزیکی را با هم در آن محیط آموزشی تجربه کند. داشتن فعالیت‌های فیزیکی و ورزش می‌تواند به کودک شما کمک کند تا انرژی خود را به صورت مثبت مصرف کند.
استراتژی‌های مؤثر در رفتار با کودک بیش فعال
برخورد صحیح با کودک بیش فعال نیازمند رویکردی آگاهانه و منسجم است که علاوه بر درک چالش‌های او، بر ایجاد راهکارهای عملی برای مدیریت رفتار تمرکز داشته باشد. یکی از مؤثرترین استراتژی‌ها، ایجاد تعادل میان ساختار و انعطاف‌پذیری است.
کودکان بیش فعال از یک برنامه‌ی منظم روزانه سود می‌برند، اما این برنامه نمی‌بایست بیش‌ازحد سخت‌گیرانه باشد. والدین و مربیان باید فضایی را فراهم کنند که در آن کودک ضمن داشتن چارچوب مشخص، آزادی کافی برای بیان احساسات و خلاقیت خود داشته باشد.
همچنین، روش‌های ارتباطی روشن و مستقیم در تعامل با این کودکان اهمیت ویژه‌ای دارد. ارائه‌ی دستورات ساده، واضح و مرحله‌به‌مرحله به جای جملات پیچیده، به کودک کمک می‌کند تا وظایف خود را بهتر درک و اجرا کند. در نهایت، ترکیب این راهکارها با حمایت عاطفی، گوش دادن فعال و همکاری مستمر با معلمان و متخصصان، می‌تواند به بهبود تمرکز و رفتار کودک و پیشبرد درمان بیش فعالی کودکان کمک کند و مسیر رشد و موفقیت او را هموارتر سازد.
رفتار با کودک بیش فعال به عنوان یک فرآیند بلندمدت
شما در رفتار با کودک بیش فعال به عنوان یک فرآیند بلندمدت، نیازمند رویکردی جامع، منسجم و پیوسته هستید که در آن فقط به اصلاح رفتارهای موقتی اکتفا نخواهید کرد، بلکه این روند را در طول زمان ادامه خواهید داد. در ادامه نحوه اجرای این فرآیند و دلایل ضرورت آن توضیح داده می‌شود:
برنامه‌ریزی مستمر و ساختاریافته
یکی از بهترین روش‌های رفتار با کودک بیش‌فعال برنامه‌ریزی مناسب و بلندمدت می‌باشد که در این بخش به تفصیل راجع به آن صحبت می‌کنیم.
تعیین اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت:
تعیین اهداف مشخصی مانند افزایش مدت زمان تمرکز، بهبود مهارت‌های اجتماعی و کاهش رفتارهای نامناسب، زمینه‌‌ساز مشاهده و اندازه‌گیری پیشرفت کودک می‌شود. با تعیین اهدافی که هم برای مدت زمان کوتاه و هم بلندمدت تعریف شده‌اند، والدین و معلمان می‌توانند روند تغییرات را مرحله به مرحله ارزیابی کنند.
ایجاد روتین روزانه:
تنظیم یک برنامه منظم شامل زمان‌های مشخص برای فعالیت‌های آموزشی، بازی، مطالعه و استراحت به کودک حس امنیت می‌دهد. ساختار روزانه منظم باعث کاهش اضطراب ناشی از عدم قطعیت می‌شود و به کودک کمک می‌کند تا در محیط‌های مختلف (خانه، مدرسه و اجتماع) بهتر سازگار شود.
ارزیابی و انعطاف‌پذیری
بعد از تعیین برنامه مناسب، نیاز به ارزیابی و تست آن می‌باشد که نتیجه رفتاری در بازه زمانی مشخص شده بدست آید.
پیگیری مستمر پیشرفت:
ثبت و مستندسازی روزانه یا هفتگی رفتارهای کودک، شناسایی نقاط قوت و ضعف او را ممکن می‌سازد. این ارزیابی منظم کمک می‌کند تا متوجه شویم روش‌های بکار گرفته شده چقدر مؤثر بوده و آیا نیاز به تغییر دارند یا خیر.
تنظیم و بروز‌رسانی رویکردها:
با توجه به تغییرات طبیعی و رشد کودک، لازم است روش‌ها و استراتژی‌ها به صورت دوره‌ای بازبینی و اصلاح شوند. انعطاف‌پذیری در برخورد با رفتارهای کودک، امکان تطبیق راهکارها با نیازهای متغیر او را فراهم می‌کند.
سخن پایانی
بیش فعالی، چالشی است که نه‌تنها کودک، بلکه والدین و مربیان او را نیز درگیر می‌کند. اما با آگاهی، صبر و اتخاذ روش‌های صحیح، می‌توان این چالش را به فرصتی برای رشد و پیشرفت تبدیل کرد. آگاهی از چگونگی رفتار با کودک بیش فعال، نیازمند شناخت ویژگی‌های فردی آنها، استفاده از راهکارهای علمی و ایجاد محیطی حمایتی است که به آنها کمک کند انرژی خود را در مسیر درستی هدایت کنند.
ایجاد ساختار منظم، تقویت مهارت‌های خودمدیریتی و همکاری با متخصصان، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند مسیر تربیت این کودکان را هموارتر کنند.در این مسیر، داشتن منابع آموزشی معتبر و راهنمایی‌های تخصصی می‌تواند کمک بزرگی به والدین و معلمان باشد.
پل استار با ارائه دوره‌های تخصصی کودک، فرایند شتابدهی استعداد کودکان و نوجوانان و همچنین مشاوره تربیتی و مهارت‌های والدگری، بستری را فراهم کرده است که می‌توانید با بهره‌گیری از آن، درک بهتری از نیازهای کودک خود داشته باشید و روش‌های مؤثرتر و کارآمدتری را در رفتار با او به کار بگیرید. هر کودک منحصر‌به‌فرد است، و با راهنمایی‌های صحیح می‌توان آینده‌ای روشن‌تر و پربارتر برای او رقم زد.
سوالات متداول
1- والدین چگونه می‌توانند به کودک بیش فعال کمک کنند تا رفتارهای خود را مدیریت کند؟
ایجاد یک برنامه روزانه منظم، تعیین قوانین واضح، تشویق رفتارهای مثبت و استفاده از تکنیک‌های مدیریت رفتار، از راهکارهای موثر هستند. والدین باید صبور باشند، کودک را برای فعالیت‌های بدنی تشویق کنند و در عین حال از راهنمایی‌های متخصصان بهره بگیرند.
بله، اما نیاز به حمایت ویژه دارند. همکاری معلمان و والدین، ایجاد محیطی با حداقل حواس‌پرتی، استفاده از تکنیک‌های یادگیری فعال و ایجاد وقفه‌های کوتاه در میان درس‌ها می‌تواند به تمرکز بهتر این کودکان کمک کند. برنامه‌های آموزشی فردی نیز نقش مهمی در موفقیت تحصیلی آنها دارد.
3- آیا بیش فعالی در کودکان به مرور زمان از بین می‌رود؟
برخی از علائم ممکن است با افزایش سن کاهش یابند، اما بسیاری از کودکان همچنان در نوجوانی و بزرگسالی با چالش‌های مربوط به تمرکز و کنترل تکانه‌ها مواجه می‌شوند.
4- آیا تغذیه بر رفتار کودکان بیش فعال تاثیر دارد؟
بله، برخی تحقیقات نشان داده‌اند که کاهش مصرف قند، رنگ‌های مصنوعی و مواد نگهدارنده می‌تواند به کنترل بهتر علائم کمک کند.
