تفکر انتقادی چیست و چه کاربردهایی در زندگی کودکان دارد؟

شاید برایتان سوال شود تفکر انتقادی چیست؟ تفکر انتقادی یا به اصطلاح تفکر نقادانه، شامل مراحل و فرآیندهایی است که شخص برای بررسی و ارزیابی ادعاها و استدلال‌ها از آن استفاده می‌کند. این مراحل شامل مواردی مثل تحلیل منطقی، ارزیابی معیارها، تشخیص تعارض و استنباط منطقی می‌شود.

در ادامه این مقاله، تفکر انتقادی به زبان ساده بیان خواهد شد و بیان می‌کنیم که تفکر انتقادی چه کاربردهایی دارد. همچنین تفکر انتقادی در کودکان را مورد بررسی قرار خواهیم داد. روش‌هایی را بیان خواهیم کرد که باعث افزایش تفکر نقادانه در کودکان خواهند شد. منابعی را معرفی می‌کنیم که آگاهی خود را از این نوع تفکر افزایش دهیم و همچنین سایت‌ها و بازی‌هایی را معرفی می‌کنیم که جهت افزایش تفکر انتقادی و همچنین دیگر مهارت‌های نرم کودکان بسیار مناسب هستند.

با ما همراه باشید تا در ابتدا بررسی کنیم که اصلا چرا تفکر انتقادی مهم است و چرا باید این مهارت را در کودکانمان تقویت کنیم و پس از آن این راه‌ها را بیاموزیم. ابتدا به توضیح بسیار کوتاهی در مورد تفکر انتقادی می‌پردازیم. اگر شما خانواده عزیز علاقمند هستید که کودک‌تان به مهارت ها و خلاقیت های بیشتری در طول زندگی خود دست  پیدا کند حتما از کلاس خلاقیت کودکان برای فرزندتان  استفاده کنید.

تفکر انتقادی یا تفکر نقادانه چیست؟

تفکر انتقادی به معنای فکر کردن به طور دقیق، منطقی و مستقل است. در این نوع تفکر، سعی می‌کنید بهتر و عمیق‌تر درک کنید و به ارزیابی منطقی و منصفانه ادعاها و دلایل برسید و احساسات در تصمیم شما دخالت ندارند. تفکر انتقادی شامل چند مرحله است:

تحلیل منطقی: در این مرحله، شما باید به طور منطقی به ادعاها و استدلال‌ها نگاه کنید و روی اطلاعات و دلایلی که ارائه می‌شوند، بررسی دقیق و منطقی انجام دهید.
ارزیابی استدلال‌ها: در این مرحله، به معیارها و استدلال‌های استفاده شده در ارائه ادعاها و دلایل توجه می‌کنید. آیا این معیارها قابل اعتماد هستند؟ آیا این استدلال‌ها منطقی و قابل قبول هستند؟

تشخیص تعارض: اگر در ادعاها و دلایل تعارض وجود دارد، باید آن را تشخیص دهید. در واقع در این مرحله بررسی می‌کنید که آیا این ادعاها با هم در تناقض هستند یا خیر؟
استنباط منطقی: در این مرحله، از ادعاها و دلایل به طور منطقی برداشت‌هایی دارید. این برداشت‌ها باید منطقی و قابل قبول باشند تا شما به یک نتیجه‌گیری درست رسیده باشید. در صورتی که این برداشت‌ها منطقی نباشند، تفکر نقادانه به درستی صورت نگرفته است.

تفکر انتقادی به شما کمک می‌کند تا بهتر درک کنید، از منطق و استدلال مناسب استفاده کنید و به نتیجه‌گیری‌های صحیح تر برسید. این مهارت در بسیاری از زمینه‌ها مانند تحقیقات علمی، تصمیم‌گیری و حل مسائل مورد استفاده قرار می‌گیرد. دقت کنید که پس از تسلط بر این نوع تفکر، لازم نیست که هر بار این مراحل را به ترتیب بررسی کنید و با تکرار و تمرین و تسلط بر این مهارت، این مراحل را به صورت ناخودآگاه انجام خواهید داد.

بیشتر بخوانید: خلاقیت چیست؟ 

چرا تفکر انتقادی اهمیت دارد؟

اگر برایتان جای سوال است که چرا تفکر انتقادی اهمیت دارد، به این خاطر است که تفکر انتقادی به کودکان کمک می‌کند تا افکار و ایده‌های خود را بررسی کنند و فرضیات خود را در مورد جهان زیر سوال ببرند. همچنین به آنها اجازه می‌دهد تا استدلال‌ها و شواهد را ارزیابی کنند و مفروضات بیان نشده را شناسایی کنند.

با یادگیری نحوه تفکر انتقادی، بچه‌های کوچک شما می‌توانند درک بهتری از دنیای اطراف خود داشته باشند و به بزرگسالانی کامل تبدیل شوند و از آنجایی که فناوری‌ها و اکتشافات جدید هر روز انجام می‌شود، کودکان باید بتوانند به طور انتقادی فکر کنند تا از این راه عقب نمانند.

یادگیری نحوه تفکر انتقادی نه تنها به پیشرفت کودکان در مدرسه کمک می‌کند، بلکه آنها را با مهارت‌هایی که برای حل مشکلات و تصمیم‌گیری آگاهانه در زندگی روزمره خود نیاز دارند، مجهز می‌کند. در دنیایی که اخبار جعلی و اطلاعات نادرست فراوان است،

برای کودکان مهم‌تر از همیشه است که یاد بگیرند چگونه خودشان فکر کنند. با آموزش تفکر انتقادی به کودکان، می‌توانیم به آنها کمک کنیم تا به بزرگسالانی مستقل و متفکر تبدیل شوند که قادر به عبور از چالش‌های دنیای مدرن هستند. در ادامه مواردی را بیان می‌کنیم که به اهمیت تفکر نقادانه می‌پردازند.

کمک به ارتقای درک و دانش در افراد

تفکر انتقادی به شما کمک می‌کند بهترین درک ممکن از مسائل و واقعیت‌ها را به دست آورید. با ارزیابی دقیق و منطقی ادعاها و دلایل، شما می‌توانید به صورت عمیق‌تر و کامل‌تری به موضوعات نگاه کنید و از دیدگاه‌های مختلف برخوردار شوید.

ارزیابی منطقی

تفکر انتقادی به شما امکان می‌دهد استدلال‌ها و ادعاها را به صورت منطقی و دقیق بررسی کنید. شما می‌توانید از استدلال‌های بی منطق، ابهام‌زا یا ناقص جلوگیری کنید و به جایگزینی آنها با استدلال‌های منطقی بپردازید.

قضاوت صحیح‌تر

با تفکر انتقادی، شما قادر خواهید بود به طور منصفانه‌تر و بر اساس اطلاعات و معیارهای صحیح قضاوت کنید. این مهارت به شما کمک می‌کند تا از تاثیرات تبلیغات یا تعصبات شخصی جدا شده و به تصمیم‌گیری‌های بهتر و موثرتر برسید.

استقلال فکری

تفکر انتقادی شما را به فردی مستقل تبدیل می‌کند. با توانایی ارزیابی منطقی و مستقل ادعاها و دلایل، شما مستقل از دیدگاه‌ها و تأثیرات خارجی خواهید بود و قادر خواهید بود به تصمیم‌گیری‌های بهتر و خودآگاهانه‌تر برسید.

بیشتر بخوانید: تکنیک های خلاقیت و نوآوری

آیا تفکر انتقادی می‌‌‌‌تواند به بهبود مهارت‌های ارتباطی کمک کند؟

قطعا تفکر انتقادی می‌تواند به بهبود مهارت‌های ارتباطی کمک کند. در واقع، تفکر انتقادی و مهارت‌های ارتباطی به یکدیگر وابسته هستند و به طور همزمان توسعه می‌یابند.

یعنی بهبود تفکر انتقادی در ما، باعث افزایش مهارت‌های ارتباطی‌ ما می‌شود و بهبود مهارت‌های ارتباطی نیز باعث بهتر شدن مهارت تفکر نقادانه در ما خواهد شد.
در ادامه چند راهنمایی برای توسعه تفکر انتقادی را بیان می‌کنیم.

راههای توسعه تفکر انتقادی در ارتباط با دیگران

برای اینکه تفکر انتقادی در ارتباط با دیگران را گسترش دهید، بهتر است از روش های زیر استفاده کنید و هر روز آن ها را تمرین کنید. مهمترین بخش توسعه تفکر انتقادی، تقویت آن در ارتباط با دیگران است.

گوش کردن فعال برای بهبود مهارت های ارتباطی

یکی از اصلی‌ترین مهارت‌های تفکر انتقادی در ارتباط با دیگران، گوش دادن فعال است. برای تقویت این مهارت، تمرکز کامل خود را به فردی که با او در حال برقراری ارتباط هستید، اختصاص دهید. اجازه دهید او صحبت کند و به صورت فعال و با تمرکز بر صحبت‌هایش گوش دهید. سعی کنید برای درک بهتر، سوالاتی بپرسید و در مورد نظرات و عقایدش بیشتر بدانید.

قضاوت منصفانه در گسترش ارتباطات

تفکر انتقادی شما را به قضاوت منصفانه‌تری در مورد دیدگاه و نظرات دیگران ترغیب می‌کند. با توانایی ارزیابی منطقی و استدلال دقیق، شما بهترین ارزیابی‌ها از نظرات دیگران، و قضاوت‌های بهتری را خواهید داشت. این مهارت به شما در برقراری ارتباط مؤثرتر و محترمانه‌تر با دیگران کمک می‌کند.

ارتباط موثر برای تقویت تفکر انتقادی

تفکر انتقادی می‌تواند به شما کمک کند تا مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنید. با تمرین در تحلیل و ارزیابی منطقی ادعاها و دلایل، شما قادر خواهید بود ارتباط خوبی برقرار کنید و با دیگران به صورت منصفانه و موثر صحبت کنید. تفکر انتقادی همچنین به شما کمک می‌کند تا از منطق و استدلال در بحث‌هایی که ممکن است پیش بیاید بهره بگیرید.

تمرین در تحلیل و ارزیابی برای گسترش مهارت های ارتباطی

توان تحلیل و ارزیابی منطقی ادعاها و دلایل در ارتباط با دیگران، از مهارت‌های مهم در تفکر انتقادی است. سعی کنید در مورد دلایل و استدلال‌هایی که افراد ارائه می‌دهند، به دقت تحلیل و ارزیابی کنید. به دنبال ابهام‌ها، نقاط ضعف و قوت در این استدلال‌ها بگردید. اگر لازم است، سوالاتی بپرسید و از افراد درخواست توضیحات بیشتری کنید.

انعطاف‌پذیری در قضاوت برای توسعه مهارت ارتباطی

تمایل به قضاوت، پیش‌زمینه‌ای است که می‌تواند ارتباطات را مختل کند. سعی کنید انعطاف‌پذیر باشید و نظرات و دیدگاه‌های دیگران را به صورت فعالانه در نظر بگیرید. ممکن است نظرات دیگران با نظرات شما تفاوت داشته باشند، اما با توجه به تفکر انتقادی، می‌توانید به جای تمرکز بر نقاط مخالف هم، تمرکز خود را روی نقاط مشترک بگذارید و به نظرات مختلف با احترام پاسخ دهید.

حل اختلافات برای تقویت تفکر انتقادی در ارتباطات

در ارتباط با دیگران، گاهی ممکن است تعارض و اختلاف پیش بیاید. تفکر انتقادی به شما کمک می‌کند تا به طور منصفانه و راه حل‌ محور به این تعارضات پاسخ دهید. سعی کنید با تمرکز بر روی مسئله و عدم تعصب، از منطق و دلایل بهره‌برداری کنید تا به راه‌حل‌های سازنده برسید.

به طور کلی، تفکر انتقادی به شما کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود بخشید و به صورت موثرتر و هوشمندانه‌تر با دیگران در ارتباط باشید. این مهارت‌ها شامل گوش دادن فعال، قضاوت منصفانه، ارتباط موثر و حل اختلافات است. با توسعه تفکر انتقادی، شما بهترین استفاده را از این مهارت‌ها خواهید کرد و در ارتباطتان با دیگر افراد به بهبود و بهره‌وری بیشتری دست خواهید یافت.

چگونه مهارت تفکر انتقادی را در فرزندمان تقویت کنیم؟

همه مهارت‌ها، از زمان کودکی قابل یادگیری هستند و تفکر نقادانه نیز یک مهارت مهم است که در هر سنی می‌توان برای آن تمرین کرد. 

توسعه تفکر انتقادی در کودکان به آن‌ها کمک می‌کند تا به عنوان یک فرد مستقل و خودآگاه، اطلاعات را تحلیل کنند، استدلال کنند و به طور منطقی به مسائل نگاه کنند. در ادامه چند راهنمایی برای توسعه تفکر انتقادی در کودکان را بیان می‌کنیم:
 

ایجاد بستر برای پرسش و جستجوی کودکان (تشویق به پرسش و بحث)

به کودکان اجازه دهید سوالات خود را مطرح کنند و به دنبال پاسخ‌های منطقی باشند. انگیزه‌های کنجکاوی کودکان را تحریک کنید و به آنها بگویید که می‌توانند در مورد هر چیزی سوال بپرسند و برای یافتن پاسخ‌ها تحقیق کنند.

اگر کودکتان خود کنجکاوی زیادی ندارد، شما می‌توانید با ایجاد فضایی برای پرسش سوالات و بحث درباره مسائل مختلف، به آنها این فرصت را بدهید که سوالات خود را مطرح کنند و از آنها بخواهید استدلال‌های منطقی و دلایل خود را بیان کنند. مثلا آنها را به مکان‌ها و محیط های جدید و متفاوت ببرید تا با دیدن چیزهای جدید، حس کنجکاوی آنها بیشتر شده و برایشان سوالات جدیدی ایجاد شود.

تشویق کودکان به تفکر خلاق

به کودکان اجازه دهید راه‌حل‌های خلاقانه برای مسائل را ارائه دهند و ایده‌های خود را بازگو کنند. تشویق کودکان به تفکر خلاق کمک می‌کند تا ذهنشان انعطاف‌پذیرتر شود و بهترین راه‌حل‌ها را بیابند. به کودکان یاد بدهید که سوالاتی مانند "چرا؟"، "چگونه؟" و "چه کسی؟" را در مورد مسائل مختلف بپرسند. این کمک می‌کند تا ذهنشان بازتر شود و به نتیجه‌گیری‌های منطقی برسند.

تشویق کودکان به منطق و استدلال

به کودکان بیاموزید که ارتباط علت و معلولی را درک کنند و استدلال منطقی ارائه دهند یا اصطلاحا تفکر منطقی را به کودکان خود یاد بدهید. مثلاً، آنها را تشویق کنید که برای رسیدن به یک نتیجه، دلایل و شواهد را جمع‌آوری کنند و به طور منطقی به نتیجه برسند.

تشویق کودکان به خواندن

کتاب‌ها و داستان‌هایی که تفکر انتقادی را تقویت می‌کنند را به کودکان معرفی کنید. این کتاب‌ها می‌توانند شامل معماها، داستان‌های تفکری و کتاب‌هایی درباره مسائل اجتماعی و علمی باشند که تشویق به تفکر پیچیده و استدلال منطقی می‌کنند.

استفاده از مثال‌های عملی برای تقویت تفکر انتقادی کودکان

از مثال‌های عملی و واقعی استفاده کنید تا تفکر انتقادی کودکان را تقویت کنید. مثلاً، در مواقعی که با مسائل روزمره روبرو می‌شوند، آنها را به تحلیل مشکل و پیدا کردن راه‌حل‌های منطقی تشویق کنید.

فرصت دادن به کودکان برای تصمیم‌گیری

به آنها اجازه دهید تصمیم‌های خود را بگیرند و دلایل خود را برای انتخاب‌هایشان بیان کنند. این امر کمک می‌کند تا مهارت تفکر انتقادی آنها تقویت شود و درک کنند که تصمیم‌گیری‌های خود را باید بر اساس دلایل منطقی و اطلاعات صحیح بگیرند.

الگوبرداری کودکان از رفتار شما

به عنوان نمونه‌ای خوب، خودتان نشان دهید که چگونه تفکر انتقادی را در زندگی روزمره استفاده می‌کنید. آنها از رفتار شما الگوبرداری می‌کنند، بنابراین با نشان دادن تفکر منطقی و استدلال به آنها، آنها را تشویق می‌کنید که به همین اصول عمل کنند.

با توجه به رده سنی کودکان، می‌توانید از روش‌های گفته شده استفاده کنید و یا آنها را بازیابی کنید و خود توسعه دهید. توسعه تفکر انتقادی در کودکان نیازمند زمان، تمرین و تشویق است. با ایجاد یک محیط مشوق و ارائه فرصت‌های متنوع برای تمرین، می‌توانید به آنها کمک کنید تا تفکر نقادانه قوی‌تری داشته باشند و در تصمیم‌گیری‌هایشان بهتر عمل کنند.

معرفی منابع جهت استفاده والدین برای افزایش مهارت تفکر انتقادی در کودکان

منابع معتبر برای تقویت تفکر انتقادی در کودکان بسیار مهم است و خانواده ها باید بدانند که از چه منابعی برای افزایش این مهارت در کودکان  خود استفاده می کنند. در ادامه به چند مورد از منابع معتبر برای تقویت مهارت تفکر نقادانه ارائه شده است.

معرفی کتاب های مناسب برای افزایش تفکر نقادانه کودکان

اگر اهل مطالعه کتاب هستید، کتاب "آموزش تفکر انتقادی به کودکان اثر کلیفتون چادویک (Teaching Children Critical Thinking by Clifton Chadwick)" یکی از کتاب‌های معروف در زمینه آموزش این امر مهم به شماست.

معرفی وب‌سایت‌ های معتبر برای تقویت تفکر انتقادی در کودکان

اگر به خواندن کتاب علاقه‌ای نداشته و به گشت‌وگذار در اینترنت تمایل بیشتری دارید، یکی از سایت‌هایی که در این زمینه به شما کمک خواهد کرد TeachThouth است که منابع و فعالیت‌هایی برای تقویت تفکر انتقادی در کلاس درس ارائه می‌دهد، و می‌توانید از این منابع استفاده کنید. 

سایت Twinkl.com نیز یکی از منابع بسیار خوب جهت فعالیت‌هایی برای تقویت تفکر انتقادی در کودکان ارائه می‌دهد. با این که هر دوی سایت‌ها انگلیسی هستند، اما می‌توانید در مرورگر خود، از ویژگی ترجمه گوگل استفاده کرده تا منابع را راحت‌تر مطالعه کنید.

معرفی چند سایت معتبر جهت استفاده کودکان برای افزایش مهارت تفکر نقادانه

در صورتی که فرزندتان از اینترنت استفاده می‌کند و می‌خواهید که از زمان خود برای بهبود مهارت‌های انتقادی و خلاقیت خود استفاده کند، سایت‌های بازی بسیاری وجود دارند که می‌توانند به کودکان کمک کنند. با توجه به رده سنی فرزندتان، می توانید از سایت‌هایی مثل code.org که برای رده سنی پایین‌تر هستند، و یا از codecombat و scratch.mit.edu که برای رده سنی کمی بالاتر مورد استفاده قرار می‌گیرند استفاده کنید.

این سایت‌ها تا حد زیادی به برنامه‌نویسی وابسته‌اند و خود برنامه‌نویسی نیز علاوه بر تقویت خلاقیت کودکان، باعث افزایش تفکر نقادانه کودکان نیز می‌شود. برای کودکانی که از دوستان خود دور هستند و در محیط مجازی بازی می‌کنند، بازی‌های آنلاین مثل minecraft و among us نیز توصیه می شوند که بسیار برای آنها جذاب هم هستند. اما در صورتی که فرزندتان با دوستان خود در کنار هم هستند و دور هم جمع شده‌اند، یکی از راههای بسیار سرگرم‌کننده که در افزایش مهارت‌های نرم و ارتباطی کودکان نیز بسیار موثر است،

بازی‌های دورهمی مثل Monopoly یا نمونه‌های مشابه آن ایروپولی، روپولی و غیره هستند. این بازی‌ها، مدت طولانی کودکان را سرگرم می‌کند و با توجه به هدف بازی، آنها را وادار به تفکر می‌کند. با توجه به این که کودکان در دنیای امروز به بازی‌های کامپیوتری روی آورده‌اند و مدت زمان زیادی را صرف بازی‌های کامپیوتری پر هیجان می‌کنند، ممکن است در ابتدا ترغیب آنها به انجام این بازی‌های فیزیکی کمی دشوار باشد. اما در ابتدا می‌توانید خودتان همراه آنها بازی کنید تا تمایل بیشتری پیدا کنند. با یک بار بازی کردن، آنها عاشق این بازی‌های جذاب خواهند شد.

Monopoly یکی از معروف‌ترین بازی‌هاست که در همه جای جهان مورد استقبال کودکان و نوجوانان است و معروف‌ترین بازی دورهمی چند نفره است که موجب افزایش بسیاری از مهارت‌های نرم بازی‌کنندگان می‌شود.

چند مورد دیگر از این نمونه بازی‌ها را معرفی می‌کنیم که با جست‌وجو در مورد هر یک و با توجه به علاقه کودک خود، می‌توانید آنها را تهیه کنید، اما در این مقاله فقط به نام بردن آنها اکتفا می‌کنیم:

• 
  Lego
  Bloxels
  Set
  Rush Hour
  Robot Wars
  Circuit Maze
  Maze Racers
  Code Gamer
  Blakus
  Piper
  Daliz

همانطور که پیش‌تر گفتیم، این بازی‌های فیزیکی، به جنبه‌های مختلف مهارت‌های کودکان مربوط می‌‌‌‌شوند و یکی از مهارت‌هایی را که در کودکان تقویت می‌کنند، مهارت تفکر نقادانه است. با این حال تاثیر بسیار زیادی در مهارت‌های نرم دیگر دارند؛ مثل تفکر خلاقانه، تفکر استراتژیک، تفکر عینی و مهارت‌های برقراری ارتباطی.

بیشتر بخوانید: منابع آموزشی برای برنامه نویسی کودکان

نتیجه‌گیری

تفکر انتقادی به معنای بررسی و ارزیابی منطقی و بی‌طرفانه ادعاها، استدلال‌ها و اطلاعات است. این نوع تفکر به افزایش قدرت تحلیل، استدلال منطقی، تصمیم‌گیری مسئولانه و مهارت حل مسئله کمک می‌کند. تفکر انتقادی مهارت‌هایی مثل تشخیص تمایز بین حقایق و باورها، شناسایی منطقی، منطقی بودن یا نبودن استدلال‌ها، تفکر خلاق و خودآگاهی را تقویت می‌کند.

برای افزایش مهارت تفکر نقادانه در کودکان، راه‌حل‌های بسیار زیادی وجود دارند که با توجه به شخصیت آنها و امکانات موجود، می‌توانیم از راه‌حل‌های متفاوتی استفاده کنیم. از بازی‌های دورهمی ساده گرفته، تا بازی‌های کامپیوتری تک نفره و چندنفره آنلاین که در این صورت مستقیما کودکانمان را در شرایطی قرار می‌دهیم که امکان تمرین کردن و بهبود این مهارت‌ها را دارند. البته حتما باید حواسمان به آنها باشد و این کار را با نظارت کامل انجام دهیم. چرا که در صورت درست هدایت نشدن آنها در این مسیر، ممکن است مضرات آن بیش از فوایدشان باشد.

بنابراین با نظارت کامل می‌توان با انجام بازی‌های کامپیوتری و همچنین بازی‌های دورهمی، باعث افزایش مهارت‌های نرم به خصوص مهارت تفکر نقادانه در کودکان شد. علاوه بر این، بهتر است که دانش خود را نیز در این زمینه افزایش دهیم تا هم مهارت تفکر انتقادی خودمان افزایش یابد و هم از روش‌های جدید آگاه شویم.

کارگاه خلاقیت کودکان  برای فرزندتان یک فرصت استثنایی است تا بتواند  با کسب مهارت های خالاقانه بتواند  زندگی پر از دستاورد و موفقیت برای خود رقم بزند.  البته شما برای اینکه بتوانید به فرزندتان یک مهارت جدید یاد بدهید می توانید از آموزش برنامه نویسی برای کودکان استفاده کرده و از همین حالا آینده او را تضمین کنید.